Uppeldi og menntun - 01.07.2013, Blaðsíða 113

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 22(2) 2013 113
gísli Þorsteinsson og BrynJar Ólafsson
hugmyndafræði uppeldismiðaðra handmennta og kennslufyrirkomulagi Mikkelsens.
Við komuna til landsins kynnti Jón hugmyndafræði uppeldismiðaðra handmennta
fyrir íslensku menntafólki. Hann fékk Hið íslenska kennarafélag til að beita sér fyrir
því að uppeldismiðaðar handmenntir yrðu þáttur í íslenskri alþýðumenntun í þeirri
trú að hinn menntandi kraftur þeirra yrði þjóðinni til gæfu (Jón Þórarinsson, 1891).
Í fyrirlestri sínum um skólaiðnað (slöjd) sem Jón hélt á vegum félagsins haustið 1890
sagðist hann hafa „komizt til óbifanlegrar sannfæringar um það, að í slíkri handvinnu
felist það menntunarafl fyrir unglinga, hvert svo sem leiðir þeirra liggja seinna meir í
lífinu, sem skólarnir eigi ekki að láta ónotað“ (Jón Þórarinsson, 1891).
Ötul barátta Jóns Þórarinssonar og stuðningsmanna hans á Alþingi, sem og
utan þess, leiddi síðan til upphafs kennaramenntunar á Íslandi þegar hann hóf að
kenna verðandi barnakennurum árið 1892. Óvíst er að kennsla í uppeldismiðuðum
handmenntum hefði hafist á þessu skeiði íslenskrar alþýðumenntunar ef upphaf
kennaramenntunar hefði verið í höndum annarra en Jóns Þórarinssonar og sam-
starfsmanna hans. Á sama hátt var Cygnæus helsti áhrifavaldur við upphaf kennara-
menntunar í Finnlandi og var það fyrir tilstuðlan hans að uppeldismiðaðar hand-
menntir fengu veglegan sess í finnskri alþýðumenntun. Hliðstæð þróun átti sér stað
í Svíþjóð og Danmörku þar sem menntun kennara var lykillinn að útbreiðslu hinna
uppeldismiðuðu handmennta.
Á þessum tíma var erfitt fyrir íslensku þjóðina og ráðamenn hennar að skilja gildi
verklegrar vinnu fyrir uppeldi barna á forsendum hugmyndafræði hinna uppeldis-
miðuðu handmennta. Kemur þetta meðal annars fram í umræðu þingmanna á Al-
þingi um upphaf kennaramenntunar. Þar komu fram mismunandi skoðanir á megin-
áherslum kennslunnar. Til dæmis fullyrti Benedikt Sveinsson, þingmaður á Alþingi
1891, að sameina mætti hugmyndir um skólaiðnað (uppeldismiðað handverk) og
heimilisiðnað. Hann virtist álíta að uppeldismiðað handverk gæti allt eins átt við
handverk eins og það hafði verið og var stundað í íslenska sveitasamfélaginu (Bene-
dikt Sveinsson, 1891). Aðrir vildu nýta uppeldismiðað handverk til að lífga aftur við
þjóðlega iðn með því að kenna handverk í skólum. Sumir fullyrtu að flest væri gagn-
legra í skólamálum landsmanna en skólaiðnaður (Árni Jónsson, 1891; Ólafur Briem,
1891). Í umræðu um skólaiðnað á Alþingi lýsti Jón Þórarinsson furðu sinni á fáfræði
og skilningsleysi þingmanna. Má þannig segja að hann hafi verið á undan sinni sam-
tíð þar sem hann skildi uppeldislegt gildi verklegrar kennslu fyrir alþýðumenntun.
Íslensk blöð gerðu skil mismunandi skoðunum á hugmyndastraumum er tengdust
viðhorfum til handverks í samfélaginu og hlutverki þess. Þessi umfjöllun tengdist
oftast hugmyndum um heimilisiðnað, handavinnukennslu barna í skólum og upp-
byggingu iðnaðar. Í Skólablaðinu veturinn 1908 segir til dæmis að beinasti vegurinn
til að endurreisa heimilisiðnaðinn sé að kenna hann öllum unglingum í barnaskólum
(Heimilisiðnaður, 1908).
Að upphafi kennaramenntunar á Íslandi í uppeldismiðuðum handmenntum komu
einstaklingar með misjafnan menntunarbakgrunn, líkt og sjá má í töflu (bls. 114). Jón
Þórarinsson var brautryðjandinn og studdist við hugmyndir danska skólaslöjdsins,
bæði á kennaranámskeiðunum og í kennaradeildinni í Flensborg. Viðleitni hans til
að koma á fót kennslu í uppeldismiðuðum handmenntum var að lokum studd af
Alþingi þó að Alþingi hefði ekki samþykkt upphaflegar tillögur um stofnun skóla í