Helgafell - 01.04.1944, Síða 126

108
HELGAFELL
isma, í Frakklandi og Kjá flæmskum
málurum af rækt við formið, en í Hol-
landi er hún lokamarkmið allra lista.
HOLLENZk LIST Á 17. ÖLD
Seytjánda öldin var blómaskeið hol-
lenzkrar myndlistar samtímis því, að
hún var fyrsta öldin, er Holland átti
fullveldi að fagna. Á þessu tímabili
spratt þar upp stétt efnaðra kaup-
manna, manna, sem voru mótmælend-
ur, og skeyttu þess vegna lítt um íburð-
armikla kirkjulist, manna, sem litla
þekkingu eða áhuga höfðu á fornlist-
um. Þessi nýi hópur listkaupenda og
listverndara vildi sjá sjálfan sig, eigur
sínar og ástkært föðurland sitt á mynd-
um, þannig að allt þetta væri vel þekkj-
anlegt. Og vegna þessarar kröfu gat
hollenzk myndlist á seytjándu öld ekki
orðið annað en náttúrueftirlíking og
listamennirnir, yfirleitt, hreinræktaðir
raunsæismenn.
Ágætt dæmi hollenzkrar listar má
sjá á myndinni Ökrum eftir Jal^ob
Ruisdael. Hér er fyrirmyndin ekki úr
trúarheiminum, eins og hjá E1 Greco,
og hér er ekki um þaulhugsaða lita-
samsetningu að ræða, eins og hjá
Rubens. Hér er það sviðið sjálft, sem
heillar augað, unaðsleg og friðsæl hol-
lenzk byggð eftir storm og steypiregn.
Það er eins og sé að greiðast úr skýja-
flókanum, sólin að gægjast fram, og
loítið sé tært eftir regnið. Hér er mað-
ur, sem hefur skoðað náttúruna, og
málað það, sem hann sá, eins trútt
og nákvæmlega og honum var unnt.
Segja má um Ruisdael, að myndir
hans svari til þess, sem hollenzku lista-
mennirnir gerðu að jafnaði, en það eru
málararnir, sem sköruðu framúr, er
okkur koma fyrst í hug, þegar minnzt
er á hollenzka list.
Rembrandt er raunsæismaður að því
leyti, að hann líkir nákvæmlega eftir
yfirborði hlutanna, en þessi umgerð
eða skel er þó ekki áhugaefni hans.
Hann þrautskoðaði umhverfi sitt alla
ævi, og mennina þó öllu öðru fremur,
ekki í þeim tilgangi að kynna sér
útlit þeirra, heldur til þess að hann
fengi uppgötvað andann, sem inni
fyrir býr, neistann, sem skilur þá frá
dýrunum. Og þetta var hann sífellt að
reyna að mála, — huga mannsins, sál-
ina, ljósið hið innra.
Fyrstu myndir sínar málaði Rem-
brandt með fágaðri, nákvæmri tækni
og miklu litskrúði, en hugur hans sner-
ist brátt að eftirlíkingu ljóss á flötum
og í rúminu sjálfu, og hann hvarf æ
meir frá notkun sterkra lita að samleik
ljóss og skugga. ,,Slafneski aðalsmað-
urinn", sem hann málaði 1637, sýnir
hversu létt honum er um að mála á
fyrsta þroskaskeiði sínu og hver háttur
hans var þegar snemma á árum: að
einbeina ljósinu í myndinni að ákveðn-
um flötum, t. d. andlitinu, svo að á-
hrifin verði svipuð og af kastljósi.
Sjálfsmynd hans, sem hér er sýnd,
var máluð 1655, þegar listamaðurinn
var 52 ára, og hún er máske ekki aðeins
merkasta sjálfsmynd hans, heldur
einhver bezta mannsmynd, sem gerð
hefur verið. Ljósinu er ekki beint að
neinum ákveðnum stað, það fyllir
myndina alla, svo að þess verður
jafnvel vart í dökkustu skuggum.
Þarna má sjá, hve snilldarlega mál-
arinn hefur notað sér pensildrættina
og meira að segja litarefnið sjálft til
þess að lokka fram þennan leik ljóss-
ins. Yfir brjóstið er liturinn dreginn í
löngum og þungum pensildráttum, svo
að ljós og skuggi skiptist á. Kraginn
er málaður í örsmáum litardeplum
svo að ljósið brotnar þar og virðist
titra og glóa.
En þrátt fyrir þá yfirburði í tækni,
sem lýsa sér í þessu málverki, er það
andlitið sjálft, sem dregur að sér at-
hyglina. Þegar myndin var máluð, átti
Rembrandt í miklum örðugleikum.