Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2005, Síða 169

MYNDIR OG MAL
títt var tun rökgreiningarheimspekinga á tuttugustu öld beinir Goodman augum
að sambandi máls og heims: Heimurinn er ekki einn heldur margur; það eru jafn
margir heimar og það eru táknkerfi fyrir menn til að skapa heima í. Okkur finnst
kannski ekkert athugavert við að segja að tungumál listarinnar geri listamönn-
um mögulegt að skapa heima, en þá ættum við að segja það sama um tungumál
vísinda. Goodman hafnar því að taka eina tegund heima fram yfir annan sem
sannari, réttari eða í nánari tengslum við veruleikann. Mismunandi heimar eru
misjafnlega sannir eða réttir eftir því í hvaða táknkerfi þeir eru skapaðir.
Græskulausum fylgismanni heilbrigðrar skynsemi gæti brugðið í brún og hald-
ið í sakleysi sínu að Goodman sé að rugla saman raunveruleikanum og myndum
af raunveruleikanum. En Goodman er ekki að reyna að sannfæra okkur um að
listamenn jafnt sem vísindamenn séu allir sem einn haldnir ímyndunarveiki á
háu stigi, heldur að hugtakið „heimur" hefur enga sjálfstæða þýðingu nema inn-
an mismunandi kerfa til að meðhöndla tákn sem gefa möguleika á að skapa
myndir heima - vísinda-myndir eru ein tegund mynda, hsta-myndir önnur.
Táknkerfi vísinda er ekki á neinum sérsamningi við náttúruna, og hefur engin
forréttindi fram yfir táknkerfi fista. Það er því engin ástæða til að gera táknkerfi
vísinda eitthvað hærra undir höfði en táknkerfi lista. Þannig er óbeisluð nafna-
hygga í öllu sínu veldi.
I þessum stutta inngangi er ekld ráðrúm til að fara út í nánari lýsingu á kenn-
ingum Goodmans um tákn og merldngu, enda gerir Mitchell það ekki heldur
nema að takmörkuðu leyti. En það er mikilvægt að átta sig á því að hvaða leyti
kenning Goodmans er frábrugðin kenningum táknfræðinnar. I táknfræði, se-
míótík, er táknum lýst, eða þau flokkuð, út frá þeirri hæfni sem notendur þeirra
þurfa að búa yfir til að geta beitt þeim. Orð og tungumál eru skilgreind í ljósi
þeirrar hæfni að geta fylgt reglu. Myndir eru skilgreindar út frá þeirri hæfni að
geta séð hverju þær líkjast. Goodman, aftur á móti, gerir skýran greinarmun á
gerð táknkerfa og þeirri hæfni sem þarf til að beita þeim. Astæðumar em ein-
faldar. Sú hæfni að sjá líkindi í hlutum er alveg jafh mikilvæg fyrir skilning á
tungumáh og skilning á myndum. Og merking mynda getur oltið á reglu alveg
á sama hátt og tákn í tungumáli. Eitt og sama teiknið getur hegðað sér sem
myndtákn í einu táknkerfi og orðtákn í hinu.
Það sem mörgum hefur þótt erfitt að kyngja era hugmyndir Goodmans um
líkindi og Alitchell er þar á meðal. Samkvæmt Goodman era líkindi hvorki
nauðsynlegt né nægjanlegt skilyrði fyrir merkingu myndtákna. Þótt einn hlutur
líkist öðrum þá er ekld þar með sagt að hann tákni hann, og við getum vitað
hvað mynd sýnir jafnvel þótt hún „líkist“ einhverju sem er ekki til og „líkist“ þar
af leiðandi ekki neinu. Með þessu er Goodman ekki að gera líldndi burtræk úr
rannsóknum á táknum eða endursldlgreina líkindi sem sérstakt trilfelli af reglu.
Líkindi era vissulega til staðar og skipta máli, en það er bara ekki hægt að nota
167