Læknablaðið : fylgirit - 01.12.2004, Qupperneq 108

AGRIP VEGGSPJALDA / XII. VISINDARAÐSTEFNA Hl
V 104 Eru tengsl milli mangan- og koparinnihalds í heyi og
uppkomu riðuveiki í sauðfé á íslandi?
Þorkell Jóhannesson1, Kristín Björg Guðmundsdóttir2, Tryggvi Eiríksson3,
Jakob Kristinsson'. Sigurður Sigurðarson2
‘Rannsóknastofa ílyfja- og eiturefnafræði Lyfjafræðistofnun HÍ.2rannsókna-
deild yfirdýralæknis í dýrasjúkdómum að Keldum, 3Rannsóknastofnun
landbúnaðarins Keldnaholti
kristigu@hi.is
Inngangur: Kannað var hvort misvægi milli spormálmanna mang-
ans (Mn) og kopars (Cu) gæti skipt máli fyrir uppkomu riðu á
íslandi.
Efniviður og aðferðir: Heysýnum (rúllubaggar, 172 sýni) var safn-
að á 47 bæjum af uppskeru áranna 2001, 2002 og 2003 og Mn og
Cu ákvarðað. Bæjum var skipt í fjóra flokka. Fyrsti flokkur: níu
riðulausir bæir á riðulausum svæðum. Annar flokkur: sautján
riðulausir bæir á riðusvæðum. Priðji flokkur: tólf fjárskiptabæir
(riða komið upp eftir 1980, en síðar skipt um fé). Fjórði flokkur:
níu riðubæir (riða í gangi á rannsóknatímabilinu).
Niðurstöður: Péttni mangans í heysýnum frá bæjum þar sem riða
hefur aldrei komið upp (1. og 2. flokkur) var marktækt meiri en í
heysýnum frá bæjum í 3. eða 4. flokki. Þéttni mangans í heysýnum
í 1. flokki var marktækt meiri en í öllum hinum flokkunum. Þéttni
mangans í heysýnum í 2. flokki var marktækt meiri en í 4. flokki,
en ekki marktækt meiri en í 3. flokki. Þéttni kopars var staðtölu-
lega hin sama í öllum flokkum.
Alyktanir: Mikil þéttni mangans í heyi eða hátt Mn/Cu hlutfall
gæti haft varnandi verkun gegn uppkomu riðu. Ein helsta smitleið
riðu, sem er talin vera príonsjúkdómur, er um meltingarveg. Mn
virðist flýta fyrir innferð príonpróteina í frurnur, en Cu seinka.
Varnandi verkun Mn á uppkomu riðu gæti því verið bundin við
þekjufrumur í meltingarvegi.
V 105 Sýkingar af völdum einfruma sníkjudýra í ásetnings-
gimbrum með áherslu á tegundasamsetningu og árstíða-
sveiflu hnísla (Eimeria spp.) í hjörðinni
Karl Skírnisson', Berglind Guðmundsdóttir1, Hákon Hansson2
’Tilraunastöö HI í meinafræði að Kelduni, 2Ásvegi 31,760 Breiðdalsvík
karlsk@hi.is
Inngangur: Um árabil hafa alvarlegar niðurgangssýkingar hrjáð
lömb í Fossárdal í Suður Múlasýslu á haustin og hafa sum lamb-
anna drepist þrátt fyrir ýmsar lyfjagjafir. Sláturlömb hafa sum
hver fengið skitu eftir nokkra daga dvöl á láglendi. Sama er að
segja um ásetningsgimbrar og síðheimtunga sem oft veikjast þó
ekki fyrr en húsvist er hafin.
Efniviöur og aðferðir: Sníkjudýrasýkingar voru rannsakaðar í
10 ásetningsgimbrum í 23 skipti frá september 2002 til júlí 2003.
Til viðbótar voru athuguð 11 lömb sem fengu skitu á haustmán-
uðum.
Niðurstöður: Þolhjúpar Gianiia sp. fundust í öllum ásetnings-
lömbunum og í flestum viðbótarlambanna, þolhjúpar Crypto-
sporídium sp. voru sjaldséðir en amaban Entamoeaha ovis fannst
í hverju einasta sýni. Tíu hníslategundir Eimería spp. fundust í
hjörðinni. Algengast var að finna allar tegundirnar í hverju lambi.
Sumar voru algengastar framan af vetri, aðrar um miðjan vetur
og enn aðrar sýndu toppa undir vor.
Alyktanir: Engin einhlít skýring fannst á orsökum skitu í haust-
lömbum á bænum. Sum þeirra lamba sem runnu út í sótt eftir
nokkra daga á túni voru með mikið magn Giardia þolhjúpa í saur.
Flest lömbin fengu misalvarlega hníslasótt í október sem varði
fram í nóvember og jafnvel desember hjá sumum lambanna.
Langflest lömbin jöfnuðu sig af sjálfsdáðum.
Þakkir: Verkefnið hlaut styrk úr Framleiðnisjóði landbúnaðar-
ins.
V 106 Iðrahníslar í hreindýrskálfum. Lýsing áður óþekktrar
tegundar og endurlýsing á Eimeria mayeri
Bcrglind Guðniiindsdóttir, Karl Skírnisson
Tilraunastöð HI í meinafræði að Keldum
karlsk@hi.is
Inngangur: Einfrumu sníkjudýr af ættkvíslinni Eimeria eru nefnd
hníslar. Við óhagstæðar aðstæður geta sýkingar magnast upp og
dýrin, einkum þó ungviði, fengið niðurgang sem gengur undir
nafninu hníslasótt. Fimm tegundum iðrahnísla hefur verið lýst
í hreindýrum Rangifer tarandus. Allar fundust þær á árunum
1935-1939 í norðvestur Rússlandi. Lýsingar flestra þeirra eru
þó það ófullkomnar að sérfræðingar sem hafa rekist á hnísla við
sníkjudýraathuganir á hreindýrum í Skandinavíu, á Grænlandi
og í Kanada hafa ekki treyst sér til að segja hvaða tegundir hafa
verið þar á ferðinni.
Efniviður og aðferðir: Forfeður íslenskra hreindýra komu frá
Finnmörku í Noregi fyrir ríflega tveimur öldum. Rannsóknir
hafa sýnt að hreindýr þar um slóðir eru sýkt af iðrahníslum. Þar
sem hníslar fylgja gjarnan hýslum sínum hvert á land sem er var
ákveðið að kanna hvort íslensk hreindýr væru smituð af hníslum.
Væri sú raunin mætti ganga út frá því að hníslarnir hefðu borist
til íslands þegar við innflutning dýranna 1787 og ekki dáið út þótt
svo að íslenski hreindýrastofninn hafi komist í útrýmingarhættu á
fyrri hluta 20. aldarinnar.
Niðurstöður: Sumarið 2003 var safnað 193 saursýnum úr hreindýrs-
kálfum sem héldu til á Heinabergsdal á Mýrum, á Gerpissvæðinu
og á Snæfellsöræfum og leitað í þeim að hníslum.
Alyktanir: Þolhjúpar tveggja misstórra tegunda fundust. Minni
hnísillinn Eimeria mayeri fannst á öllum svæðunum en var alls
staðar sjaldgæfur. Stærri tegundin fannst í sitt hvorum kálfinum
á Snæfellsöræfum og á Heinabergsdal. Þar var á ferðinni áður
óþekkt tegund. Lokið hefur verið við lýsingu hennar og hlaut hún
nafnið Eimeria rangiferis n.sp. Grein um efnið bíður prentunar í
Journal of Parasitology. I henni er einnig að finna endurlýsingu á
Eimeria mayeri.
Þakkir: Nýsköpunarsjóður námsmanna og Umhverfisstofnun
styrktu verkefnið.
108 Læknablaðið/fylgirit 50 2004/90