Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Síða 42

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
þeir takmarkaða hugmynd um söguna
sjálfa. í þessari sögu tekur Ólafur Jó-
hann afstöðu til existentialismans, en
bölhyggja hans var mjög í tízku eftir
síðari heimstyrjöldina. Höfuðprestur
þessarar heimspekistefnu var Jean-
Paul Sartre. í viðtali í tímaritinu
Birtingi 3—4 hefti 1958 lætur Ólafur
Jóhann svo ummælt, að honum finn-
ist æ fleiri kappkosta að skrifa annað-
hvort um manninn fyrir ofan axlir
eða neðan mitti. í smásögunni mun
hann beina skeytum sínum að tvenns
konar rithöfundum: annars vegar að
þeim sem haldnir eru bölsýnum freud-
isma og svo hins vegar þeim, seni
leggja megináherzlu á vitsmunalífið.
I birtingsviðtalinu segir hann um Al-
bert Camus, að hann etji saman heila-
búum, og mun þá einkum eiga við
skáldsögu hans La Chute (Fallið),
en hún gerist raunar öll í heilabúi
eins manns. Hann hafnar einnig verk.
lýðsbókmenntum, sem eru ýmist eins
og Helgakver eða Mannamunur.
Hann hafnar allri ónáttúru, hann vill
skrifa um manninn frá sem flestum
hliðum, lífsbaráttu hans í blíðu og
stríðu. í áðurnefndri sögu er ekki um
nein reikningsskil að ræða við exi-
stentialistana, hann mun aldrei hafa
verið á þeirra snærum. Hins vegar
getur hann þess í birtingsviðtalinu —
og orðar á veiðimanns vísu —, að
hann hafi slitið sig af öngli Heming-
ways, um leið og hann lauk við að
semja söguna Liggur vegurinn þang-
að?
í fyrstu bókum Ólafs Jóhanns gæt-
ir allmikillar bölsýni, en sú bölsýni
hefur verið á sífelldu undanhaldi í
hverri nýrri bók fyrir vaxandi bjart-
sýni og góðlátlegri kímni. Ég hygg að
Ólafur Jóhann sé að upplagi bjart-
sýnn humoristi, en viðkvæmur og
ríkur af samúð. Kreppan eftir 1930
lagðist hins vegar sem farg yfir bjart-
sýni hans. En hann hlaut líka í henni
þá eldskírn, sem forðaði honum frá
því að láta bugast af bölmóði styrj-
aldaráranna og hinum mannskemm-
andi áróðri kalda stríðsins. Það er
táknrænt að úrvali því, er Sigurður
Guðmundsson gerði fyrir Bókaútgáfu
Menningarsjóðs, gaf hann heitið
Ljósir dagar. Albert Camus kallaði
tuttugustu öldina öld óttans. Og víst
er um það, að sjaldan hafa hugsandi
menn verið eins uggandi um framtíð
alls mannkyns. Ég skil margt í síð-
ustu sögum Ólafs Jóhanns á þann veg,
að hann vilji bregðast þannig við
þessu ástandi að leggja sífellt meiri
áherzlu á sannan húmanisma. Mér
skilst, að mannlífstúlkunin í síðustu
sögum hans sé að verða bjartsýnni.
Hann virðist trúa því, að mannkynið
eigi sér enn þrátt fyrir allt fagurt og
gleðiríkt líf fyrir höndum.
376