Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Page 44

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Frami Stefáns Zweigs sem lista-
manns var óvenjuör. Nítján ára stúd-
ent lætur hann frá sér fara ljóðabók,
sem'fremstu ljóðskáldin og þeir, sem
hann dáði heitast, veittu viðurkenn-
ingu og sjálfur Rilke þakkaði með
áletraðri sérútgáfu af fyrstu ljóðum
sínum. Samtímis skörtuðu ritgerðir
hans í sjálfum helgidómi þess blaðs,
er strangastar kröfur gerði til sjálfs
sín í menningarlegum efnum í þýzku-
mælandi heimi. Hann er enn ekki
hálfþrítugur, þegar konunglega leik-
húsið í Berlín óskaði eftir frumsýn-
ingu á leikriti eftir hann og fann þar
hlutverk handa öðrum af tveim stór-
brotnustu leikurum samtíðarinnar.
Þrjátíu og sex ára að aldri hefur lista-
lausung eftirstríðsáranna fyrri að
vísu dæmt hann úr leik, þar sem hon-
um hafði láðst að apa tízkutilburði,
en nokkrum árum síðar náði sala bók-
arinnar Undir örlagastjörnum einum
fjórða úr miljón, og af hverri nýrri
bók, sem eftir hann kom, seldust tutt-
ugu þúsund eintök á fyrsta degi, áður
en nokkur auglýsing hafði birzt í
blöðunum, segir hann í allri sinni hlé-
drægni. Rit hans voru þýdd um víða
veröldu, og einn daginn rekst hann á
þá fregn í skýrslu Þjóðabandalagsins
í Genf, að hann sé mest þýddur allra
rithöfunda heims. Það var alþýða
manna, sem elskaði ritin, fátækur
skólapiltur revtti einustu aurana sína
upp úr vasanum til að geta eignazt
bók eftir hann, og fremstu andans
menn heimsins voru félagar hans og
vinir. En þessi ástmögur alþýðu allra
landa, þessi heimsfrægi snillingur,
sem naut fagnaðar hinnar listrænu
sköpunar í fleytifullum mæli, hann
gerði endi á þessu Iífi með eigin
hendi sextugur að aldri, að yfirlögðu
ráði, til þess að geta kvatt óbugaður,
segir hann í síðustu línunum, sem rit-
aðar voru hans hendi.
Sjálfsmorð Stefáns Zweigs er í röð
harmrænustu atburða í sögu síðustu
áratuga. Það snart margan sem upp-
gjöf fegurðarinnar og mannúðarinn-
ar og snillinnar frammi fyrir ógnum
villimennsku og grimmdar, sem ríða
húsum lífelskandi mannkyns og skópu
sér sitt tákn í persónu Adólfs Hitlers.
En örlög hans reyndust ekki neitt
tákn í ljósi sögunnar. Baráttan fyrir
fegurð, mannúð og snilli færist í auk-
ana með hverju ári, svo að villi-
mennska stríðsbrjálæðisins neyðist til
að standa með hendur í vösum eða
hopa á hæli, meðan hún bíður betra
lags, ef gefa skyldi. Og þó eru örlög
hans ekki einstaklingsörlög. Þau eiga
rætur í hinu almenna og bjóða sig
fram til rannsóknar þeirra afla, sem
eru þar að verki.
Við höfum þegar í fám orðum rak-
ið sigurbraut hans á sviði listar sinn-
ar. Og þann sigur meðtók hann í
djúpri nautn listamannsins, að hans
eigin vitnisburði á síðustu árum æv-
innar. Ekki er þess að dyljast, að
378