Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Page 46

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
lífsstarfi hans. Með kvaladrætti um
munninn sat hann við skriftir til síð-
asta dags. Þótt þrautir bægðu frá
honum svefninum, þá neitaði hann
öllum svefn- og deyfilyfjum, því að
„hann vildi ekki láta neinn kvalastilli
sljóvga vitund sína stundinni lengur,
heldur vildi hann þjást með fulla
rænu, fremur hugsa við harmkvæli
en hugsa ekki neitt“, segir Zweig. Þá
loks er honum var ljóst, að starfsgetu
hans var að fullu lokið, þá „fór hann
að dæmi rómverskrar hetju og veitti
lækninum heimild til að binda endi á
þrautir sínar“. Löngu áður en Zweig
hafði gert sér grein fyrir, hvílíkt af-
rek Freud hafði unnið í vísindagrein
sinni, segir hann, að óbugandi sið-
ferðiþrek þessa einstæða manns hafi
unnið sig á hans band. Og „ævilok
hans voru ógleymanleg“, segir hann,
þegar hann hefur lýst dauðastríði
hans. Þó liðu ekki nema þrjú ár frá
samvistum þeirra Freuds og enn
skemmri tími frá því, að Zweig reit
hrifni sína, þar til hann svipti sig lífi,
af því að hann fann ekki kröftum sin-
um verkefni í þeirri veröldu, sem þá
var, og taldi sig með því einu móti
geta lokið óbugaður „því lífi, sem
þekkti enga óblandnari gleði en and-
legar iðkanir og engin gaíði á jörðu
æðri persónulegu frelsi“.
Hin harmrænu örlög þessa mikla
listamanns, þessa brennandi baráttu-
manns fyrir friði milli allra þjóða.
knýja mann til að skyggnast sem
dýpst inn í sálarlíf hans til að leita þar
raka fyrir því, að þessi lífsglaði mann-
vinur, sem á síðustu æviárum sínum
lýsti því yfir, að hann gæti ekki Iosn-
að við þá bjartsýni, sem fyllti æskulíf
hans, skyldi enda sitt líf á þennan
hátt og vera þó í fullkomnu öryggi í
vinveittu landi við hin ákjósanlegustu
jtri vinnuskilyrði, en þess áttu marg-
ir landar hans litla völ á þeim árum.
umvafinn frægð og vináttu allra
þeirra, sem þráðu að strjúka um
frjálst höfuð, og að því, er séð verð-
ur, við góða heilsu. Og þótt hann væri
að hefja sjöunda áratuginn, þá mátti
hann vissulega telja sig ungan mann
til að bera sína byrði, minnugur Sig-
mundar Freuds, sem á níunda áratugi
sínum hafði nýlega gefið honum fyr-
irmynd þess, hvernig hetjur ganga á
vit örlaga sinna. Hví veitist mannlífi
ekki fögnuður þess, að Stefán Zweig
fengi að líta fall þýzka nazismáns, sem
hafði lagt Iíf hans svo rækilega i rúst
sem í hans valdi stóð? Hví fékk hann
ekki að fagna stofnun Sameinuðu
þjóðanna? Hví fékk hann ekki að sjá
Austurríki rísa á ný sem sjálfstætt ríki
og ganga sína braut af fvrirmyndar
trúleika utan þeirra bandalaga, sem
hafa að marki að efna til nýrra styrj-
alda? Hví fékk hann ekki að taka þátt
í þeirri öflugustu og víðfeðmustu
friðarfylkingu, sem skorið hefur upp
herör í sögu mannkynsins?
Og listamaðurinn mikli og hrein-
380