Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Síða 56

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
þar aj leiðandi hajði verið litið á verka-
menn sem dýr. Ricardo metur þá í samrœmi
við stöðu þeirra í þjóðfélaginu. A/staða
stéttanna hverrar gagnvart annarri er jrem-
ur komin undir þeim hluta (vinnudagsins),
sem í laununum felst, en algeru magni
launanna. (10., bls. 320.)
Við athugun efnahagslegra skilyrða auk-
inna launa í þjóðfélagi auðvaldsins var
Marx öðru fremur umhugað að meta laun
sem hluta (framleiðslu) vinnudagsins.
Forsenda verulegrar aukningar launa er
hraður vöxtur jramleiðslufjármagnsins. I
kjölfar vaxtar framleiðslujjármagnsins
kemur jafn hratt vöxtur auðlegðar, íburðar,
félagslegra þarfa, félagslegrar neyzlu. Þótt
verkamenn njóti nú fleira en áður, hefur
jélagsleg áncegja þeirra af neyzlu þeirri
fallið í samanburði við almennt þróunar-
stig þjóðfélagsins. Þarfir okkar og áncegja
eru sprottin upp úr þjóðfélaginu; við met-
um þœr þess vegna eftir þjóðfélaginu, en
ekki eftir þeim hlutum, sem þarf til að full-
nœgja þeim. Vegna þess að þarfir okkar og
nautnir eru félagslegar í eðli sínu eru þœr
jajnframt hlutfallslegar í eðli sínu. (12., iv.
hluti, bls. 37.)
En þótt auðsætt sé, að Marx hafi litið á
hlutfallslega hnignun launa sem raunveru-
lega lækkun launa, er ekki loku fyrir það
skotið, að hann hafi auk þess vænzt, að
raunveruleg laun, eins og þau eru venjulega
skilgreind, mundu einnig falla í þjóðfélagi
auðvaldsins, þegar stundir liðu fram. Og
raunar verður ráðið, að snemma á starfs-
ferli sínum, sennilega til útkomu Kommún-
istaávarpsins 1848, hafi hann haldið, að
vaxandi alger fátækt yrði hlutskipti verka-
lýðsstéttarinnar í þjóðfélagi auðvaldsins. I
Kommúnistaávarpinu segir hann berum orð-
um: „En verkamaður nútímans hrapar
dýpra og dýpra niður fyrir lífskjör sinnar
eigin stéttar í stað þess að hefjast hærra
með framförum iðnaðarins." (Bls. 103, í 2.
ísl. útg. — Þýðandi.) Ófullgerð handrit
Marx frá þessu tímabili virðast benda til,
að hann hafi talið raunveruleg laun, eins
og þau eru venjulega skilgreind, haldast
annaðhvort stöðug eða fara lækkandi. (4.,
bls. 274—279) (15., bls. 531.) Allt þetta
var skrifað, áður en Marx varði löngum
dögum í mörg ár til athugana í British
Museum og einnig á árum („hungraða
fimmta áratugnum"), þegar lífskjör verka-
manna virtust annaðhvort standa í stað eða
versna.
A árunum frá lokum fimmta áratugs ald-
arinnar og til útkomu fyrsta bindis Auð-
magnsins 1867 settu þýzkir sósíalistar og
kommúnistar fram svonefnt „járn-lögmál“
launa, en samkvæmt því geta laun verka-
manna ekki hækkað í þjóðfélagi auðvalds-
ins. Síðar hefur verið reynt að bendla Marx
við þetta „járn-lögmál“ launa. (21., bls.
531—532) (3., bls. 311) Marx hæddist raun-
ar og skopaðist að því 1875 í Athugasemd-
unum við Gotha-stefnuskrána. Það er vert
að gefa því gætur, að hann kvað það vera
úrelta skoðun og „ferlegt afturhvarf“ með
tilliti til nýrra og „vísindalegra“ hugmynda
um laun. (7., ii. hluti, bls. 15.) Engels vék
ekki jafn tvíræðum orðum að útkomu
fyrsta bindis Auðmagnsins. En í því voru
að sögn hans færðar sönnur á, að lögmál
launanna „eru að engu leyti óbeygjanleg
sem jám, heldur þvert á móti mjög sveigj-
anleg“, og gagnstætt þeim úreltu hagfræði-
legu skoðunum, sem fram komu í „járn-lög-
máli“ Lassalles. (14., bls. 335.) Með þess-
um óljósu orðum um „úreltar" hugmyndir
var aðeins ^efið í skyn það, sem Engels
síðar dró ekki dul á, að „járn-lögmál“ Las-
salles yrði rakið til skrifa þeirra Marx á
fimmta tug aldarinnar og væri túlkun skoð-
ana, sem vísað hafði verið á bug.1
1 I Eymd heimsspekinnar (1847) skrifar
Marx: „Náttúrulegt verð vinnuafls er ekki
390