Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Side 56

Nathan Nolowicz
Eisler og Schönberg
Eisler hefur mjög oft skýrt frá því
opinberlega og í einkaviðræðum,
hvernig háttað var sambandi hans og
Schönbergs. Ræða, sem hann flutti á
5. dánardegi Arnolds Schönbergs,
hefst á hinum kínverska málshætti:
„Hver sem virðir ei kennara sinn, er
vesalli en hundur.“ Og sé grafizt fyr-
ir um orsakir til þeirrar ástar, virð-
ingar og þakklátssemi, er hann sýndi
kennara sínum ávallt á ýmsum ævi-
skeiðum, þá svarar hann því svo:
„Það sem ég á Schönberg mikilsverð-
ast að þakka, er réttur skilningur, að
ég held, á listerfð hinna sígildu tón-
höfunda. Rýni hans á verkum Bachs,
Beethovens, Mozarts, Schuberts og
Brahms (en þeir voru tónskáldunum
báðum öðrum höfundum fremur að
skapi; N. N.) opnaði mér öldungis
nýjan heim. Ég tók skyndilega að
skilja tónlist með allt öðrum hætti en
áður. Ekki frá sjónarhæð hrifningar-
innar, sem verkin vekja að sjálf-
sögðu, heldur sjónarhæð skynsemi,
sem var full hrifningar. Hér voru
skynsemi, hugarflug og tilfinning
engar andstæður, heldur leiddi hvert
af öðru.“ Þetta lætur þeim kunnug-
lega í eyrum, sem þekkja viðleitni
Eislers að skíra tilfinningarnar og
samræma þær skynseminni og sósí-
ölskum skilningi sínum.
„Þegar nemandi gerði villur hjá
Schönberg — og það vildi oft verða
—, þá tók hann það eins og móðgun
við sig. Hárprýði var að vísu ekki
fyrir að fara, en hann reytti það sem
fyrir fannst: „Hvernig dettur yður í
hug að skrifa annað eins og þetta,
til hvers ætli ég hafi verið að semja
hljómfræði“, var hann vanur að
segja og blöskrast yfir manni. Þá
lærði ég eitt hjá Schönberg, sem
menn hafa nú ekki lengur réttan
skilning á: Það er heiðarleiki og
ábyrgð í tónlist ... Hvert tónverk
verður að semja, hlera og setja á
blað af fyllstu nákvæmni og sam-
vizkusemi, hvort sem það er heldur
einfalt sönglag í átta deildum eða
flókið hljómsveitarverk. Þessi ósveigj-
anlegi strangleiki og sannleiksholl-
usta í listkröfum, sem að vísu fer oft
í bága við heimsskoðanir hans, hefur
orkað dýpra á mig en nokkur lífs-
reynsla önnur. Það er sjaldgæft, virð-
ist mér, nú í seinni tíð, að tónverk
séu gagnhleruð þannig að smekkvísi
og öryggi skíni út úr einföldustu
166