Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Blaðsíða 118

Tímarit Máls og menningar
stjórnarháttum skattlandanna, jafnt í hér-
aði sem á landsmælikvarða. Höfundur
hefSi þó ekki þurft annaS en taka eina
borg til dæmis um þaS hvemig hinni nýju
millistétt veittist færi á aS stjóma málefn-
um sínurn, sýna örlæti sitt meS því aS geía
borginni ýmis konar mannvirki og hefjast
síSan til æSstu metorSa í öldungaráSinu í
Róm eSa innan hersins. Þá hefSi lýsing
hans á hnignun þriSju aldar sem hann síS-
ar kemur aS öSlazt áþreifanlegra gildi.
Þegar svo var komiS aS umboSsmenn keis-
arans þurftu aS skipa nauSuga í embætti
þá borgara sem áSur höfSu boSiS sig frí-
viljugir fram var þorrinn lífsmáttur hins
rómverska borgríkis. AS því leyti er sú
staShæfing höfundar rétt aS orsakanna aS
hnignun Rómaveldis sé einkum aS leita
innan þess, en ekki utan.
En hefSi þaS ekki getaS framlengt til-
veru sína á grundvelli þeirra breyttu stjóm-
arhátta sem Diocletianus og Constantinus
sniSu því, ef holskeflur óþjóðanna hefðu
ekki skollið á því öðru sinni í lok fjórðu
aldar? Durant sniðgengur þessa spurningu
með því að frásögn hans af uppruna og út-
breiðslu kristindómsins heimtar meira rúm
en svo að hann geti gert sögu keisaradæm-
isins eftir daga Diocletianusar viðhlítandi
skil. Hann telur kreppu þriðju aldar og
endurreisn Diocletianusar sem hann kallar
sósíaliska liafa riðið Rómaveldi að fullu. En
felst ekki í þeirri staðhæfingu eins konar
fyrirfram hugmynd um „hið eina og sanna"
eðli Rómaveldis? Enginn vefengir að ríkis-
afskipti Diacletianusar deyddu frelsi borg-
arastéltarinnar sem þróaðist á tveim fyrstu
öldum tímatals vors. En hvaðan kemur
sagnfræðingnum heimild til að staðhæfa
að Rómaveldi hafi þar með sungið sitt síð-
asta? Dæmi Aust-rómverska ríkisins virð-
ist fremur benda til þess að hinar ytri or-
sakir — árásir óþjóðanna — hafi átt meiri
þátt í hruni Vesturríkisins en höfundur
telur. Sumir sagnfræðingar hika ekki við
að fullyrða að Vesturríkið hafi verið
„myrt“ af barbörunum og keisarinn í Kon-
stantínopel hafi yfirgefið það í hendur
þeirra. Þeir benda á, að fjórða öldin hafi
að mörgu leyti markað nýtt inenningar-
skeið, hrömunarhugtakið sé því afstætt og
fái ekki staðizt að því er við kemur austur-
hluta heimsveldisins.
Durant afgreiðir því þetta vandamál
helzti flausturslega og það er bagalegt að
hann rekur ekki til neinnar hlítar þær efna-
hagslegu breytingar sem lögðu gmndvöll
að þjóðskipulagi formiðalda á Vesturlönd-
um. Þessar breytingar gefa þó sennilega
eina aðalskýringuna á því hvers vegna vest-
urhluti Rómaveldis stóðst ekki ásókn ó-
þjóðanna gagnstætt austurhlutanum, þar
sem íbúar borganna höfðu alla tíð verið
íleiri.
Miðað' við þessa þætti sögunnar gerir
Durant sögu kristindómsins of hátt undir
höfði. Hún fær í sinn hlut um það bil
fjórðung síðara bindis og Páll postuli þar
af um 20 bls. Verður það að teljast helzti
mikið örlæti með tilliti til þess að kristnin
varð ekki ráðandi fyrr en undir lok þess
tímabils sem um er f jallað. í þessum kafla
gerir höfundur sig beran að nokkurri hlut-
drægni, svo sem er hann segir að „ævi-
saga Krists sé dýrlegasti þátturinn í sögu
vestrænna manna.“ Þetta er persónuleg
staðhæfing sem ókristinn maður ætti auð-
velt með að vefengja. Frásögn höfundar af
ævi Jesú ber þess merki að hann treystir
um of á heimildargildi guðspjallanna.
Hann tekur undir þá ályktun Alberts
Schweitzers „að Markúsarguðspjall sé í
megindráttum raunvemleg saga.“ Flestir ó-
vilhallir gagnrýnendur em samt þeirrar
skoðunar „að guðspjöllin leiði oss ekki inn
á svið sögunnar, sögu raunverulegra at-
burða. Þau hafa breytt Jesú í Krist," svo
vitnað sé til orða Guigneberts. Durant hef-
228