Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Side 61

þótt það væri þá djarft og nýtt og
vekti ákafar deilur, hefur það síðan
orðið að tryggum fjársjóðum í hug-
myndaheimi sósíalskrar listar.
Hér verða ekki tök á að rekja í
einstökum atriðum hvernig skoðanir
Eislers á tónlistarfræðilegum efnum
mótuðust. Það væri rannsóknar vert
eitt og sér og að vísu brýnt vísinda-
verkefni í tengslum við rækilega
könnun á verkum Eislers í heild. Þó
skal getið nokkurra markverðustu
hugmynda hans einkum eftir heim-
ildum í ritgerðum frá fjórða tugi ald-
arinnar, sem ekki hafa birzt á prenti
eða verið gefnar út aftur eftir 1945.
Megineinkenni kreppunnar í borg-
aralegri tónlist virðist Eisler vera að-
greining hinnar svonefndu alvarlegu
tónlistar og þess, sem kallað er létt
tónlist. Svið hinnar alvarlegu tónlist-
ar verður æ þrengra, og hún verður
æ einangraðri og hlutlausari; svið
hinnar léttu tónlistar verður hins veg-
ar æ víðara og hún sjálf flatneskju-
legri. „Borgaraleg tónskáld vorrar
aldar lifa rétt eins og í glerhúsi, í
einangrun frá raunveruleikanum,“
segir hann í einum ferðaþætti. „I
verkum þeirra endurspeglast hvergi
hin miklu átök vorra tíma. Aðeins
hið innra líf tónskáldanna, ef verkin
eru þá ekki bláber tæknileikur. Nú-
tímatónlist, sem vér unnum öll og
berjumst fyrir, verður að brjótast út
úr einangrunarkvíunum og ná eyrum
fjöldans, verkamanna, fastlaunafólks
Eisler og Schönberg
og menntamanna.“ Þetta mun henni
þó því aðeins takast, að hún skilji
nauðsyn þess „að skírskota til megin-
þorra alþýðu og koma henni til hjálp-
ar í baráttunni um brauð og frelsi
og pólitískt vald“. Hann hefur í huga
nýja list „sem er fær um að hefja sig
af stigi hins einstaklingsbundna til
hins almenna.“ Hann lýsir þeirri tón-
list með þeim orðum, að hún sé um-
fram allt hressileg, vitsmunaleg, kraft-
mikil og glæsileg. En það er einmitt
góð skilgreining á höfundareinkenn-
um hans sjálfs.
Sextán árum síðar verður þessi
hugmynd enn fyllri með hliðsjón til
hins sósíalska heims: Hinn nýi al-
þýðleiki er í því fólginn, að hið nýja
verður einfalt og óbrotið. Án þess
listin verði auvirðileg, mun hún ná
allra eyrum, af því að hún talar mál,
sem ekki krefst lærdóms að skilja.
Hún er andstæða eftiröpunar, en þó
erfðaföst og hlítir lögum hins list-
fenga handverks.
Hin sögulega mótsögn, þar sem al-
varleg tónlist og skemmtitónlist
standa hvor gegn annarri, fellur um
sjálfa sig, og þær flétta þáttum sam-
an í nýrri einingu.
Eisler sér nauðsyn þess að skil-
greina að nýju hugtakið framför í
tónlist. Sá einn mun í sannleika stuðla
að framför vorra tíma, er til lengdar
lætur, sem nær tökum á nýjum tón-
smíðastíl, er nothæfur reynist í þjón-
ustu nýrra félagslegra markmiða“
171