Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Síða 67

1. Grundvöllur sósíalskrar listar er
ný og bjartsýn heimsskoðun, og hún
hefur því nýjan boðskap að flytja.
Hún talar um það fólk og til þess, er
byggir og skapar þennan nýja, sósí-
alska heim, og væri ófær um það, ef
hún þurrkaði svo að segja burt þau
tjáningarsvið og form, er honum
hæfa. Og
2. vér einbeitum oss að uppgötvun
og túlkunarhætti þeirra viðfangsefna,
sem mynda kjarna nýrrar listar vorr-
ar og leita síns eigin forms. Það form
samrýmist engri þeirri kreddu, þótt
hampað sé sem almennri grundvallar-
reglu nýrra tónsmíðaaðferða, er met-
ur það eitt til framsækni í tónlist, að
afneita tónölum grundvelli og fylgja
raðkerfinu um hrynjandi, dynhátt,
lagmyndun og svo framvegis.
Eisler segir svo um þessi efni árið
1958: „Loks verður að kveða upp úr
með það, að í tónlist á grundvelli
punktakerfis og raðkerfis o. s. frv.
hrósar andlaus þáttur handverksins
hinum eiginlega sigri.“ Um þá stað-
hæfingu, að tæmdir hafi verið brunn-
ar hins tónala grundvallar og jafnvel
hinna tíðkuðu hljóðfæra hefur sagan
raunar fellt sinn dóm. Verk Janaceks,
Bartóks, Prokofjevs, Sj ostakovits,
Eislers og fjölmargra annarra tala
þar skýru máli.
Að sjálfsögðu verðum vér að gefa
fyllsta gaum að öllum leiðum til þró-
unar hljóðfæranna og tónmálsins.
Það leitaðist Eisler ávallt við í því
Eisler og Schönberg
skyni að prófa þær, neyta þeirra eða
hafna þeim. Af æ meiri samkvæmni
mat hann gildi þeirra einkum eftir
því, hver orðið gæti þáttur þeirra í
tónlistarsköpun, er bæri nýtt svipmót
hins sósíalska manns.
*
Vér skulum nú taka mið af orðum
Eislers í ritgerð hans um Schönberg:
Það gildir mest hvað gert er, en ekki
hvað gera skyldi.
Fyrsta verkið,sem hirt ereftirEisl-
er, „Píanósónata“ op. 1, samin um
1922, er helgað Schönberg. Stíláhrif
kennara hans eru auðsæ. Tónfesti er
úr sögunni að mestu, hljómfall yfir-
leitt óreglulegt, og höfundurinn
hneigist mjög til að taka skyndilega
óvænta stefnu og nota óvenjuleg tón-
bil. Eigi að síður koma þegar í ljós í
öðrum þætti, sem er passakalía, ný og
sjálfstæð einkenni; þeirra verður
einkum vart í nokkurri hneigð til tón-
festi, fastmótaðrar stefjagerðar og
reglubundinnar lotuskiptingar. Þessi
hneigð kemur ennþá skýrar í ljós í
nokkrum seinni verkum þessara fyrri
ára, eins og „Klavierstiicke“, op. 8.
Annað verk Eislers, „Sechs Lie-
der“, op. 2, er helgað Webern. Ljóst
verður af því einu, hverjum hann
helgar verkin, að þau tónskáld voru
fyrirmyndir hans á þessu skeiði.
Tylftartónraðaæfingar hans,
„Palmström“, op. 5, við ljóð eftir
Christian Morgenstern, gerðar til tal-
flutnings með hljóðfæraskipan, sem
11IMM
177