Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Page 74

Tímarit Máls og menningar
undarleikjanna beggja og fjölmargra
ljóðsöngva hans frá dvalarskeiðinu
erlendis.
Á hvorum tveggja þessum þróunar-
ferli er að leita fyllri skilnings á verk-
um Eislers frá síðari árum, svo sem
„Storminum“ við texta eftir Maja-
kovskí, „Vetrarorrustu“-verkinu,
„Teppavefurunum frá Kújan-Búlak“,
tónlistinni við „Vilhjálm Tell“, þjóð-
lögunum og enn fleiri verkum.
í síðustu fullunnu tónsmíðinni frá
hendi Eislers, sem her nafnið „Ernste
Gesánge“ og er skrifuð fyrir barýtón-
rödd og slrokhljóðfæri, bregður
skugga meistara hans enn einu sinni
fyrir líkt og til hinztu kveðju. Tólf-
tónaaðferðarinnar sér þó engin
merki, nema ef vera skyldi í vökulu
skynbragði á afstöður tónbila og
hringrás og áherzlu tiltekinna stefja-
fryma með þeim hætti, sem algengt
er að nefna „mótíviska vinnu“. Og þó
kemur raunar fleira til, er hann lærði
af meistara sínum og fullkomnaði
síðan í ríkulegu sköpunarstarfi:
sjálfsögun til hófs og hæfis í öllum
tökum á viðfangsefnum, fullkomið
vald á allri tónsmíðatækni og loks
hið sérkennilega og afarfrumlega
form Eislers, þar sem hljómsetningin
ber löngum blæ af söng.
Textinn býr yfir mikilli alvöru, og
tónverk Eislers heiðríkju og frelsi,
andar vingjarnlegri hlýju og er hér
einnig í mótsögn við textann, sem
hann túlkar frá sjónarmiði hins sósí-
alska listamanns, svo að jafnan kem-
ur á óvart.
*
Ævi og starf Hanns Eislers er oss
nú opin hók. Söguleg og raunhæf
könnun á því, hvernig hann rýnir og
skilgreinir skoðanir kennara síns og
aðrar stefnur í borgaralegri tónlist,
sýnir, að hann brýtur þær til mergj-
ar af æ meiri samkvæmni, unz þær
eru gagnþekktar. Og liann hagnýtir
sér það úr þeim, sem verðmætt má
kalla fyrir sósíalska list og er árang-
ur af langri menningarþróun, og um-
myndar það í skapandi starfi. Hann
leitast við að gera list sína að nýju,
virku afli í samfélaginu, og í því skyni
snýr hann sér þegar á unga aldri að
hvers konar legundum söngverka og
tónlist leiksviðs og kvikmyndar. En
á þeim vettvangi getur hann skapað
hin áhrifamestu tjáningarform, er
sízt verður um villzt. Og verk af þessu
tagi eru þungamiðjan í ævistarfi
lians.
Það er því engin tilviljun, að hinn
kunni stíll Eislers, sem alþjóð hefur
hrifizt af, kemur fram í fyrstu á veg-
um hinnar sósíölsku verklýðshreyf-
ingar, er tónskáldið lýsir baráttu
hennar fyrir hetri lieimi, en setur síð-
an mark á verk höfundarins af öðr-
um toga og auðkennir þau æ meir.
Hnignunarhraut síðborgaralegrar
samtímalistar, þar sem Schönberg er
langt að baki, hefur aftur á móti leitt
til þess, að maðurinn sjálfur er orð-
184