Tímarit Máls og menningar - 01.05.1982, Síða 88

Tímarit Máls og menningar
spyr: „Heldurðu að þú getir nokkurntíma sagt — eða vitað — nokkuð satt
um þínar tilfinníngar, Arnaldur? Ertu soleiðis maður?" (426) Arnaldur
túlkar í svari sínu skoðanir sem Halldór Laxness setur fram í eigin nafni í
Alþýðubókinni og sem eru alveg áreiðanlega réttar út frá gefnum forsend-
um þar og í þessari bók:
Eg veit það sem er satt í svipinn. Hvernig ætti ég að vita meira? Breytileiki
lífsins er sannleikurinn. Maðurinn er það augabragð sem hann lifir og
breytist á.
Undiraldan í allri sögunni um Sölku Völku er barátta milli frelsis og
öryggis sem eru andstæðurnar í lífi fólksins á Oseyri. Sigurlína vill ekki
vera frjáls, hún kýs öryggið skilyrðislaust þótt því fylgi kúgun og niður-
læging. Jóhann Bogesen kaupmaður býður þegnum sínum upp á öryggi, og
þegar veldi hans er fallið og þegnarnir verða frjálsir verða þeir líka margir
ráðþrota og ringlaðir. Salka er hins vegar sífellt að leitast við að vera frjáls,
fórnar örygginu æ ofan í æ fyrir frelsið og þarf ekki annað en minna á öll
viðskipti þeirra Steinþórs. Fyrir hana hlýtur þetta að vera hið eina þolan-
lega svar um ást Arnalds þegar allt kemur til alls; krefjandi svar um
varanlegar ástir og bönd myndi reka hana á flótta frá honum.
I framhaldi af þessu er líka alrangt hjá Árna samkvæmt mínum skilningi
að Arnaldur stingi af í bókarlok. Það er Salka sem segir: „Nú ætla ég að
leysa þig úr viðjum." (448) Og sendir hann nauðugan burt frá sér, því þrátt
fyrir frelsisboðskapinn þráir Arnaldur öryggi. Hann er að mörgu leyti
skyldur Sigurlínu þótt ekki sé rúm til að rökstyðja það nánar hér.
Nú ætla ég að geyma um stund athugasemd Arna í tilvitnunni um
fríðleika Sölku og hæfileikann til kossa, en lengja mál lítillega um Arnald.
Tvær ásjónur sögumanns
Áður en Árni Sigurjónsson ræðir um siðferði Arnalds eins og áður er rakið
lýsir hann þeirri skoðun sinni að Arnaldur gangi gegnum þrjú stig í
sögunni (58):
Arnaldur kemur einkum við sögu í seinna bindi skáldsögunnar og er þar
fyrst grjótharður baráttumaður og bolsi í líkingu við Orn Ulfar í Heimsljósi
/.../. Fyrsta stigið í þróun Arnalds að lokinni bernskunni er þessi róttækni,
annað stigið er þegar höfundurinn fer að gabbast að honum og býður upp á
sálfræðilega og félagsfræðilega skýringu á róttækni hans; þessi skýring eru
erfið kjör í æsku (II 249). Þriðja stigið sem þessi sögupersóna gengur í
gegnum er þegar kommúnisminn víkur fyrir taóískum skoðunum og erótísk-
um gerðum.
206