Tímarit Máls og menningar - 01.11.1989, Qupperneq 5

Gunnar Harðarson
Ádrepur
Bréf til Láru og Dægradvöl
Fræðimenn sem rannsaka íslendingasögur telja sumir hverjir að fornsögurnar
séu lykilrómanar og lýsi upplifun sögumanns sem klæði hana í búning sann-
sögulegrar frásagnar af liðnum atburðum. Þær séu sögulegar skáldsögur og þó
ekki, vegna þess að þær vísi fremur til samtíðar höfundar en fortíðarinnar:
markmið höfundarins sé að lýsa atburðum úr samtíð sinni og gagnrýna hana án
þess að samtíðarmenn hans svo mikið sem renni grun í að spjótin beinist að
þeim. Öndvert við þessa fræðimenn telja aðrir að bækur verði til af bókum.
Ein saga gangi aftur í annarri eða geti hana af sér; sá sem söguna les grípur
fjöðrina og viti menn, ósjálfráður krampi fer um handlegg hans og fingur, hann
fær ekkert við ráðið, skrifar eins og hann eigi lífið að leysa og þegar upp er
staðið er komin ný saga, örlítið frábrugðin hinni fyrri, en ber þó augljóslega
með sér hvaðan hún er ættuð. Hvorugir þessara fræðimanna gera ráð fyrir því
að til geti verið eitthvað sem kalla mætti sköpunargáfu. Samkvæmt hugmynd-
um þeirra er allt læst í hlekki orsaka og afleiðinga. Gallinn er bara sá að fjöldi
manna upplifði atburði samtíðar sinnar og las sömu bækurnar — án þess að
skrifa lögregluskýrslur í fornsagnastíl. Hér skal ekki leitað svara við þeirri
áleitnu spurningu hversu svo megi vera; ráðlegast að láta þá Astráð og Halldór
rífast um það næstu árin: hafa svo hvorir tveggju nokkuð að iðja.
Hvaðan kom Bréf til Láru í hendur Þórbergi? Oft hafa menn þóst greina
máða utanáskrift á því bréfi og talið hana með sömu hendi og Dægradvöl
Benedikts Göndals. Syrpur eins og Bréf til Láru eru raunar náskyldar lausbeisl-
uðum frásögnum eins og sjálfsævisögunni. Hvor tveggja eru í hæsta máta nú-
tímaleg form og gefa svigrúm til margvíslegra hugleiðinga um allt milli himins
og jarðar:
Ein af furðum þess [Bréfs til Láru] er margbreytnin, bæði að efni og rithætti.
Fjörið þegar í byrjun, húmorinn, og síðan ólíkindi og háð og ádeila ... I
Bréfi til Láru eru iðkaðar ýmiskonar bókmenntagreinar, þar eru til dæmis
nokkrar sérstökustu smásögur íslenzkra bókmennta; en helzt held ég að
„bókmenntastofnunin" hafi aldrei veitt því eftirtekt. (Sigfús Daðason, „Þór-
bergur Þórðarson", Andvari 1981, bls. 11).
403