Tímarit Máls og menningar - 01.11.1989, Blaðsíða 64

Tímarit Máls og menningar
dagsleika aldarinnar og dæmigerðu málaþrasi. Með því að elta Snorra fór ég
í gegnum litlar sneiðar úr öllum helstu flokkum þjóðskjalasafns. Arang-
urinn er efni í bragðmikinn sagnfræðilegan texta með marga snertifleti.
Heimildir um Snorra og sóknarfólk hans á þjóðskjalasafni eru til dæmis:
Bréfabækur amtmanna og stiftamtmanna og bréf til þeirra; skýrslur, bréfa-
bækur, rannsóknabækur og visitasíubækur biskupa og bréf til þeirra;
prestastefnubækur og skjöl; prestþjónustubækur, skjöl úr kirknasafni og
skjalasafni prófasta; reikningar og úttektarbækur Skálholtsstóls, hreppa-
bækur og dánarbú. Og þegar við bætast þjóðsögur um Snorra og menning-
arsögulegar heimildir eftir hann, kveðskapur hans veraldlegur og trúarlegur
þá víkkar enn skynjun og sjónsvið sögunnar. Öll þau brot af lífinu í kring-
um hann sem varðveist hafa koma þeirri sögu við.
Þriðja ljónið, að koma því til skila sem maður finnur og skynjar, er
kannski erfiðast að sigra. Til þess þarf maður að berjast gegnum hindrun
sem kalla má hefðbundna framsetningu fræðilegs texta. Fleiri en ég hafa
orðið fyrir því í námi við Háskóla Islands að finnast frumkvæði og frjó
hugsun hafa verið sótthreinsuð úr ritgerðum þeirra, er þeir voru óburðugir
nemendur að bögglast við fyrstu ritsmíðar sínar í fræðunum. Skólasystkini
mín sum í sagnfræði tala um hvernig þau glötuðu þeim hæfileika að vera
þokkalega sendibréfsfær eftir að hafa tileinkað sér þurrgáfaðan sagnfræði-
legan stíl í háskóla. Þannig hefur námið miðast við að kæfa frjóa hugsun til
að skapa góða „hlutlausa" sagnfræðinga. En sagnfræði er aldrei hlutlaus,
hún er í eðli sínu aðferð til að hjálpa fólki að skynja fortíð, og vinnuaðferð-
in, að vísa til heimilda, í raun sáraeinföld. Ekkert er siðferðilega rangt við
það að auðga sagnfræðitexta með frjálsum texta, náttúrulýsingum, vanga-
veltum, og flestum þeim stílbrögðum sem beitt er í bókmenntum. Það eina
sem ekki má er að ljúga, að segja eitthvað sem ekki er heimild fyrir. Maður
getur í textanum staðið á brú sem liggur yfir í land heimildanna, og látið
lesanda vita að átjánda öldin, lífið eins og það í raun og veru var er þar fyrir
handan hulið mistri. Sá sem skrifar sagnfræðilegan texta getur staðið í létt-
um samræðum við lesanda um heimildirnar og raunveruleikann sem hann
er að reyna að nálgast.
Þegar maður lýsir lífi sögulegrar persónu hefur maður tvær tegundir
heimilda, nálægar sértækar, og fjarlægar almennar. Annars vegar eru frum-
heimildir er greina frá því einstaka á vettvangi einstaklingsins. Hins vegar
eru almennar heimildir, um klæðaburð, húsakost, reglur og lög samfé-
lagsins og hugmyndafræði. Ég flétta þessar heimildir mikið saman. Eg get
lýst því best með dæmi hvernig ég færi almennar heimildir yfir á hið ein-
staka. Eg sviðset þann atburð er Snorri er skírður. Eg hef úr visitasíubók-
um góða lýsingu af sviðinu þar sem atburðurinn átti sér stað, lýsingu á
462