Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Side 39

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Side 39
reki annan rétt eins og maður fæðist af manni. Þannig hafi ættartölur gert höfund- unum kleift að skipuleggja frásögn sína eins og röð atburða sem hver ættliðurinn á fætur öðrum í einni ætt eða fleiri olli. Per- sónuleg einkenni og afrek, nákvæmlega rakin í hverri ævisögunni eftir aðra, báru vitni um að kjami sögunnar væru athafnir bestu manna, samskipti þeirra og það gild- ismat sem kom fram í störfum þeirra (Spi- egel 51). Að breyttu breytanda á þessi lýsing í raun einnig við Sturlungu. Á Sturlungaöld deildu fáar ættir um auð, völd og áhrif. Allar urðu þær að lokum að lúta valdi Noregskonungs. Það var hin nýja hefðarstétt konungsþjóna sem réð eftir- mælum aldarinnar, einkum herra Sturla Þórðarson lögmaður með Islendinga sögu sinni og höfundur Sturlungu, sem líklega var Þórður Narfason lögmaður, lærisveinn Sturlu (Guðbrandur Vigfússon ciii-cv). í frásögnum þeirra fóstra sjáum við hvemig ættir þróast, tengjast, stríða, hröma. Ættar- tölurnar í samsteypunni bera þessa einnig vott. Jafnframt koma fram í þeim breytt viðhorf höfðingjanna til ættarinnar. Hin nýju viðhorf má líka greina í lífshlaupi Sturlu Þórðarsonar sjálfs eins og því er lýst í Sturlungu. Fjölskylda, niðjar Mannfræðingar gera aðallega greinarmun á tvenns konar skyldleikakerfum, annars vegar er niðjakerfið (e. lineages), hins veg- ar fjölskyldukerfið (e. kindreds). Meðal niðja er unnt að telja alla afkomendur ákveðinna ættforeldra (e. cognatic lineage), en gjaman verður þróunin sú að rekja að- eins niðja ættföður í karllegg (e. agnatic lineage). Á miðöldum virðist orðið œtt merkja hvorttveggja, afkomendur ættföður (e. patrilineal kin group) og ættingja ein- stakhngs (e. cognatic kindred). íslenska skyldleikakerfið var þó í raun einkum fjöl- skyldubundið ef marka má reglur um hefndir, mannbætur, arf, hjúskap og umsjá barna. Lögin reikna með skyldleika í karl- og kvenlegg í fímmta lið (þriðja brœðra). Þeirra vegna var því nauðsynlegt að þekkja ætt sína aftur í fimm liði eða frá langalanga- langafa (Sigurður Líndal; Sprensen 30-36; Hastmp 70-104). Ættartölumar í Land- námu eiga vafalaust að nokkm leyti rætur að rekja til þessara lagaákvæða. í annan stað tengjast þær líklega réttinum til að gera kröfur í eignir sem höfðu verið seldar undan eigendum og erfingjum. En þær em einnig vitni um metnað þeirra sem settu þær saman eða létu setja þær saman (Guðni Jónsson; Jakob Benediktsson cxviii-cxx; Svein- björn Rafnsson, 1974: 142-151, 181-188; Sprensen 30-36; sbr. Duby). íslendinga- sögur, sem skoða má sem framhald ætt- rakninga Landnámu, eru vafalaust að einhverju leyti einnig afsprengi þessa ætt- armetnaðar (Sprensen 82-83, 109). Raunar ná sumar ættartölumar lengra aft- ur en nauðsynlegt var vegna laganna. Þá er rakið aftur til þekktra landnámsmanna og fomkonunga og garpa. Þetta gæti gefíð bendingu um að menn hafí bæði búið við fjölskyldu- og niðjakerfi á íslandi til foma. Preben Meulengracht Sprensen hefur þó hafnað þessum möguleika. Að vísu bendir hann á að á Sturlungaöld hafi verið til nokkrar höfðingjaættir sem hafi tengst ákveðnum jörðum og haft sérstök nöfn, svo sem Haukdælir, Oddaverjar og Sturlungar. En í þessum tilvikum hafi ekki verið um að ræða hópa fólks sem fann til skyldleika og TMM 1993:1 29
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.