Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Síða 39

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Síða 39
reki annan rétt eins og maður fæðist af manni. Þannig hafi ættartölur gert höfund- unum kleift að skipuleggja frásögn sína eins og röð atburða sem hver ættliðurinn á fætur öðrum í einni ætt eða fleiri olli. Per- sónuleg einkenni og afrek, nákvæmlega rakin í hverri ævisögunni eftir aðra, báru vitni um að kjami sögunnar væru athafnir bestu manna, samskipti þeirra og það gild- ismat sem kom fram í störfum þeirra (Spi- egel 51). Að breyttu breytanda á þessi lýsing í raun einnig við Sturlungu. Á Sturlungaöld deildu fáar ættir um auð, völd og áhrif. Allar urðu þær að lokum að lúta valdi Noregskonungs. Það var hin nýja hefðarstétt konungsþjóna sem réð eftir- mælum aldarinnar, einkum herra Sturla Þórðarson lögmaður með Islendinga sögu sinni og höfundur Sturlungu, sem líklega var Þórður Narfason lögmaður, lærisveinn Sturlu (Guðbrandur Vigfússon ciii-cv). í frásögnum þeirra fóstra sjáum við hvemig ættir þróast, tengjast, stríða, hröma. Ættar- tölurnar í samsteypunni bera þessa einnig vott. Jafnframt koma fram í þeim breytt viðhorf höfðingjanna til ættarinnar. Hin nýju viðhorf má líka greina í lífshlaupi Sturlu Þórðarsonar sjálfs eins og því er lýst í Sturlungu. Fjölskylda, niðjar Mannfræðingar gera aðallega greinarmun á tvenns konar skyldleikakerfum, annars vegar er niðjakerfið (e. lineages), hins veg- ar fjölskyldukerfið (e. kindreds). Meðal niðja er unnt að telja alla afkomendur ákveðinna ættforeldra (e. cognatic lineage), en gjaman verður þróunin sú að rekja að- eins niðja ættföður í karllegg (e. agnatic lineage). Á miðöldum virðist orðið œtt merkja hvorttveggja, afkomendur ættföður (e. patrilineal kin group) og ættingja ein- stakhngs (e. cognatic kindred). íslenska skyldleikakerfið var þó í raun einkum fjöl- skyldubundið ef marka má reglur um hefndir, mannbætur, arf, hjúskap og umsjá barna. Lögin reikna með skyldleika í karl- og kvenlegg í fímmta lið (þriðja brœðra). Þeirra vegna var því nauðsynlegt að þekkja ætt sína aftur í fimm liði eða frá langalanga- langafa (Sigurður Líndal; Sprensen 30-36; Hastmp 70-104). Ættartölumar í Land- námu eiga vafalaust að nokkm leyti rætur að rekja til þessara lagaákvæða. í annan stað tengjast þær líklega réttinum til að gera kröfur í eignir sem höfðu verið seldar undan eigendum og erfingjum. En þær em einnig vitni um metnað þeirra sem settu þær saman eða létu setja þær saman (Guðni Jónsson; Jakob Benediktsson cxviii-cxx; Svein- björn Rafnsson, 1974: 142-151, 181-188; Sprensen 30-36; sbr. Duby). íslendinga- sögur, sem skoða má sem framhald ætt- rakninga Landnámu, eru vafalaust að einhverju leyti einnig afsprengi þessa ætt- armetnaðar (Sprensen 82-83, 109). Raunar ná sumar ættartölumar lengra aft- ur en nauðsynlegt var vegna laganna. Þá er rakið aftur til þekktra landnámsmanna og fomkonunga og garpa. Þetta gæti gefíð bendingu um að menn hafí bæði búið við fjölskyldu- og niðjakerfi á íslandi til foma. Preben Meulengracht Sprensen hefur þó hafnað þessum möguleika. Að vísu bendir hann á að á Sturlungaöld hafi verið til nokkrar höfðingjaættir sem hafi tengst ákveðnum jörðum og haft sérstök nöfn, svo sem Haukdælir, Oddaverjar og Sturlungar. En í þessum tilvikum hafi ekki verið um að ræða hópa fólks sem fann til skyldleika og TMM 1993:1 29
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.