Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Qupperneq 39

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Qupperneq 39
reki annan rétt eins og maður fæðist af manni. Þannig hafi ættartölur gert höfund- unum kleift að skipuleggja frásögn sína eins og röð atburða sem hver ættliðurinn á fætur öðrum í einni ætt eða fleiri olli. Per- sónuleg einkenni og afrek, nákvæmlega rakin í hverri ævisögunni eftir aðra, báru vitni um að kjami sögunnar væru athafnir bestu manna, samskipti þeirra og það gild- ismat sem kom fram í störfum þeirra (Spi- egel 51). Að breyttu breytanda á þessi lýsing í raun einnig við Sturlungu. Á Sturlungaöld deildu fáar ættir um auð, völd og áhrif. Allar urðu þær að lokum að lúta valdi Noregskonungs. Það var hin nýja hefðarstétt konungsþjóna sem réð eftir- mælum aldarinnar, einkum herra Sturla Þórðarson lögmaður með Islendinga sögu sinni og höfundur Sturlungu, sem líklega var Þórður Narfason lögmaður, lærisveinn Sturlu (Guðbrandur Vigfússon ciii-cv). í frásögnum þeirra fóstra sjáum við hvemig ættir þróast, tengjast, stríða, hröma. Ættar- tölurnar í samsteypunni bera þessa einnig vott. Jafnframt koma fram í þeim breytt viðhorf höfðingjanna til ættarinnar. Hin nýju viðhorf má líka greina í lífshlaupi Sturlu Þórðarsonar sjálfs eins og því er lýst í Sturlungu. Fjölskylda, niðjar Mannfræðingar gera aðallega greinarmun á tvenns konar skyldleikakerfum, annars vegar er niðjakerfið (e. lineages), hins veg- ar fjölskyldukerfið (e. kindreds). Meðal niðja er unnt að telja alla afkomendur ákveðinna ættforeldra (e. cognatic lineage), en gjaman verður þróunin sú að rekja að- eins niðja ættföður í karllegg (e. agnatic lineage). Á miðöldum virðist orðið œtt merkja hvorttveggja, afkomendur ættföður (e. patrilineal kin group) og ættingja ein- stakhngs (e. cognatic kindred). íslenska skyldleikakerfið var þó í raun einkum fjöl- skyldubundið ef marka má reglur um hefndir, mannbætur, arf, hjúskap og umsjá barna. Lögin reikna með skyldleika í karl- og kvenlegg í fímmta lið (þriðja brœðra). Þeirra vegna var því nauðsynlegt að þekkja ætt sína aftur í fimm liði eða frá langalanga- langafa (Sigurður Líndal; Sprensen 30-36; Hastmp 70-104). Ættartölumar í Land- námu eiga vafalaust að nokkm leyti rætur að rekja til þessara lagaákvæða. í annan stað tengjast þær líklega réttinum til að gera kröfur í eignir sem höfðu verið seldar undan eigendum og erfingjum. En þær em einnig vitni um metnað þeirra sem settu þær saman eða létu setja þær saman (Guðni Jónsson; Jakob Benediktsson cxviii-cxx; Svein- björn Rafnsson, 1974: 142-151, 181-188; Sprensen 30-36; sbr. Duby). íslendinga- sögur, sem skoða má sem framhald ætt- rakninga Landnámu, eru vafalaust að einhverju leyti einnig afsprengi þessa ætt- armetnaðar (Sprensen 82-83, 109). Raunar ná sumar ættartölumar lengra aft- ur en nauðsynlegt var vegna laganna. Þá er rakið aftur til þekktra landnámsmanna og fomkonunga og garpa. Þetta gæti gefíð bendingu um að menn hafí bæði búið við fjölskyldu- og niðjakerfi á íslandi til foma. Preben Meulengracht Sprensen hefur þó hafnað þessum möguleika. Að vísu bendir hann á að á Sturlungaöld hafi verið til nokkrar höfðingjaættir sem hafi tengst ákveðnum jörðum og haft sérstök nöfn, svo sem Haukdælir, Oddaverjar og Sturlungar. En í þessum tilvikum hafi ekki verið um að ræða hópa fólks sem fann til skyldleika og TMM 1993:1 29
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.