Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Síða 115

og orðið á ýmsan hátt sígildar, sjálfsagðar, og skapað eigin hefðir svo þær lúta
sjálfum sér, tilbiðja sig og deyja, eða neita öllu heldur að viðurkenna dauða
sinn, hafa listamenn gert sér grein fyrir hvað þeir standa andspænis miklum
vanda, ef þeir eiga að geta siglt skipum nýrra hugtaka og stíls inn á næstu
öld með listrænum árangri sem á framtíð fyrir sér í heimi þar sem allt er
þekkt, bæði jörð og maður. f framtíðinni verður næstum óhugsandi að fara
út í hið óþekkta, það sem áður var talið mesta ævintýri lífsins. Hið óþekkta
verður úr sögunni.
Fram að stefnu endurreisnarinnar á Ítalíu, sem náði hámarki og lognaðist
útaf á fímmtándu öld, en breyttist í leikbrellulist, hafði tíðkast í listum stíll
eða ákveðið viðhorf til ljótleikans. Það að sjá hið ljóta var að hafa tekið upp
kristið fegurðarskyn. Á miðöldum ríkti sú skoðun að allt væri ljótt nema guð
og ríki hans. Maðurinn var talinn syndum spillt vera, fædd í erfðasynd.
Aðeins sálin í honum gat orðið fögur í jarðlífinu við ómælda guðrækni. En
hún hafði alltaf ljóta umgerð, líkama sem engin leið var að fegra fyrr en hann
deyr og breytist í þoku og kynleysi engilsins.
Það var ekki af getuleysi málara á miðöldum að í málverkum þeirra voru
menn færðir í stíl sem minnir á bæklun. Þetta var trúarlegt viðhorf til
fegurðarinnar, sprottið af andlegum samanburði við það sem átti að bíða
líkamans, menn losnuðu við hann í himnaríki. Bæklun er andstæð fegurð
sálarinnar, sem er ósýnileg, og ríki guðs sem er líka ósýnilegt. Hið ósýnilega
var fagurt og því áhersla lögð á táknið fyrir fegurð og dýrðina á himnum
með miklum gyllingum á málverkunum. Himnaríki var náma ljóssins og
þeirrar auðlegðar sem sálin lenti í, ef maðurinn hlýddi og stundaði guðrækni
í jarðlífmu.
Þessi fagurfræði, eða aðvörun til huglægrar fegurðar ef hún ætlar út af
sporinu á vit jarðneskrar græðgi, náði líka til líkama Krists. Hann var dreginn
inn í möndlulagað form, tákn guðsríkis og vors við Miðjarðarhafið, en lítill
. eða enginn munur gerður á honum og líkömum syndaranna, sem hrutu til
helvítis, eða hinna útvöldu sem stigu til himna í litameðferð í líki skýjafars
og dulúðar; þannig klæddust þeir líkamsleysi. Þetta stafaði ekki af því að
listmálarana skorti hæfileika til að greina á milli líkama Krists á jörðu eða á
himni og annarra manna í verkum sínum, heldur var stíllinn, sem þeir
aðhylltust og höfðu lært, orðinn það fastmótaður að hann réð vinnuaðferð-
inni á svipaðan hátt og nú hefur sýnt sig og gerist í framúrstefnum frá fýrstu
árum aldarinnar. Þær eru aðferðir sem hafa lenti í blindgötu án nýs eða
endurnýjanlegs innihalds.
Eftir að kenningar miðaldakirkjunnar hættu að vera allsráðandi, á tímum
endurreisnarinnar, fóru málarar að sjá líkama Krists og manna frá sjónar-
miði fegurðar sem er ekki óskylt auglýsingatækni nútímans, líkamar jarð-
TMM 1996:3
113