Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Blaðsíða 10

WISLAWA SZYMBORSKA
nafni. Ekki þó vegna þess að þau hafi aldrei fundið þennan neista innra með
sér, heldur er ástæðan önnur: Vandinn að skýra það fyrir öðrum sem maður
skilur ekki sjálfur.
Sjálf fæ ég stundum þessa spurningu og færist þá undan að snerta á
þessum kjarna málsins. í staðinn svara ég venjulega: Innblástur er ekki
einhver forréttindi skálda eða listamanna almennt. Það hefur alltaf verið til
fólk sem verður fyrir innblæstri, og mun alltaf verða. Það eru til dæmis allir
þeir sem meðvitað velja sér vinnu og leysa hana af hendi af elju, natni og
hugmyndaflugi. Það eru til dæmis til slíkir læknar og kennarar, garðyrkju-
menn og hundruð annarra starfsstétta. Fyrir þetta fólk er vinnan óendanlegt
ævintýri, þar sem sífellt koma upp ný og krefjandi verkefni sem þarf að leysa.
Forvitni þeirra slokknar aldrei, þrátt fyrir margvíslega erfiðleika og hindr-
anir. Úr sérhverri þraut sem þau hafa leyst, spretta upp margar nýjar spurn-
ingar. Innblásturinn - hvað sem hann nú er - sprettur upp úr hinu eilífa:
„Ég veit ekki...“
Fólk af þessu tagi er ekkert sérstaklega margt. Flestir á þessari jörð okkar
vinna til þess að lifa af, fólk vinnur vegna þess að það neyðist til. Það hefur
ekki valið sér vinnu eftir eigin þrá, heldur hafa kringumstæður þess ráðið
því og valið vinnu fyrir það. Vinna sem manni mislíkar eða líður illa í, vinna
sem hefur það eitt sér til ágætis að vera ekki aðgengileg öllum, er hrein
gíslataka. Og það lítur ekki út fyrir að á þessari gíslatöku fólks verði nein
breyting næstu aldirnar.
Ég tek mér sem sé það frelsi að segja, að að sönnu tek ég frá skáldunum
einkaleyfi á innblæstri, en um leið tel ég þau til fámenns hóps forréttinda-
fólks.
Nú hugsa kannski einhverjir áheyrendur: Hvað með alla þessa böðla,
harðstjóra, öfgamenn og lýðskrumara sem slást um völdin, þeir elska jú líka
sína vinnu og leysa hana af hendi af elju og oft hugkvæmni? Jú, vissulega -
en þeir „vita“. Þeir vita og vitneskja þeirra nægir þeirn í eitt skipti fyrir öll.
Þeir eiga ekki til neina forvitni lengur, kæra sig ekki um að vita neitt meira,
því það gæti slævt broddinn í röksemdum þeirra. En vit sem ekki kveikir
nýjar spurningar verður fljótt lífvana, missir þá næringu sem heldur í því lífi.
Og slíkt vit getur orðið lífshættulegt fyrir samfélög þjóðanna, eins og við
þekkjum svo vel úr sögunni, gamalli og nýrri.
Þess vegna met ég svo mikils þessi þrjú litlu orð: „Ég veit ekki“. Lítil orð,
en vængjuð. Þau auðga líf okkar og færa út víddir sem finnast innra með
okkur öllum og þar sem okkar litla jörð hangir og snýst. Ef Isaac Newton
hefði ekki sagt við sjálfan sig: „Ég veit ekki“ hefði kannski eplunum rignt
niður beint fyrir framan augu hans og hann teygt sig eftir þeim og borðað
af góðri lyst. Ef landa mín, Marie Sklodowska-Curie, hefði ekki sagt við sjálfa
8
TMM 1997:2