Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Blaðsíða 9

SKÁLDIÐ OG HEIMURINN
vegna þess að hann hafði ekkert fullnægjandi skírteini upp á það að hann
væri skáld ...
Fyrir nokkrum árum veittist mér sá heiður og gleði að kynnast Jósep
Brodskí. Ég tók þá eftir því að hann, einn skálda sem ég hef þekkt, kallaði sig
skáld næstum því af ástríðu og hann sagði það án innri togstreitu, á svo
eðlilegan hátt að það var næstum ögrandi. Ég held að þetta hafi hann gert
vegna þess að hann minntist hins auðmýkjandi ofbeldis sem hann hafði verið
beittur áður fyrr.
í hinum skárri löndum, þar sem virðing manna er ekki jafn
blygðunarlaust fótum troðin, vilja skáldin auðvitað vera birt, lesin og skilin,
en nútildags gera þau hins vegar nánast ekkert til þess að greina sig frá öðru
fólki í sínu hversdagslífi. Samt er ekki langt síðan skáldin, á fyrstu áratugum
aldarinnar, gengust upp í að ögra og hneyksla með úthugsuðum klæðaburði
og einkennilegu hátterni. En það var alltaf sýning, ætluð áhorfendum. Síðan
kom augnablikið þegar skáldið lokaði hurðinni á effir sér, tók af sér frakkann
og glingrið, hina Ijóðrænu leikmuni, og varð einsamalt í þögn sinni, í bið
sinni eftir sjálfu sér með óskrifað blað fyrir frarnan sig. Því það er hið eina
sem skiptir máli þegar allt kemur til alls.
Eitt enn til athugunar: Nú framleiða menn kvikmyndir sem fjalla um
rnilda vísindamenn og listamenn og líf þeirra. Sæmilega metnaðarfullur
leikstjóri setur sér það markmið að kynna og festa á filmu á trúverðugan hátt
allan sköpunarferilinn sem leiðir til hinna miklu uppgötvana og listaverka.
Honum tekst ágætlega að lýsa vísindamanninum: Tilraunastofan með tólum
og tækjum og allt gangverk vélanna fangar athygli áhorfandans. í þessari
stund liggur líka fólgin sú dramatík sem hvílir í óvissunni um hvort tilraunin,
sem nú er gerð í þúsundasta skipti, muni að lokum leiða til hinnar þráðu
niðurstöðu. Kvikmyndir um listamenn geta líka verið þess virði að sjá - það
er hægt að fylgjast með málverki verða til, frá fyrsta pensildrætti til hinsta.
Og í kvikmyndum um tónskáld er tónlistin með allan tímann - frá fyrstu
stefunum sem tónskáldið heyrir í höfði sínu til fullbúins hljómsveitarverks.
Allt er þetta svolítið barnslega einfalt og segir ansi lítið um það sérkennilega
hugarástand sem stundum er kallað innblástur, en í þessum tilfellum er að
minnsta kosti eitthvað að horfa á og hlusta.
Verra er það með skáldin. Þeirra vinna hreinlega gerir sig ekki í mynd.
Maður situr við borð eða liggur uppi í sófa, starir á vegginn eða upp í loft,
skrifar annað slagið nokkur orð, strikar þau út eftir korter og svo líður
klukkustund án þess að nokkuð gerist . . . Hvers konar áhorfendur gætu
nokkru sinni horft á slíkt til lengdar?
Ég nefndi áðan innblásturinn. Flest nútímaskáld færast undan að svara
þegar spurt er hvað innblástur sé og hvort eitthvað sé til sem kalla megi þessu
TMM 1997:2
7