Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Side 56

DANIELE SALLENAVE
Friðrik varar Voltaire hins vegar við þessu fyrir sitt leyti. Eitt sinn þegar
Voltaire brá sér af bæ lét Friðrik skreyta herbergi hans með því sem hann
taldi „menntamenn“ vera: með öpum og páfagaukum.
En þetta veit Diderot enn ekki þegar hann fer með myndhöggvaranum
Falconet til að afhjúpa minnismerkið sem Falconet hafði unnið fyrir
Sankti-Pétursborg. Stytta af hesti þar sem tvöföld staða keisarans er túlkuð
til fullnustu: stórmennið (frábært listaverk), en einnig harðstjóri (þungur og
mikill bronshlunkur sem rétt virðist hanga uppi). Hesturinn stendur á
afturlöppunum og þeysist kyrrstæður í átt til óvissrar framtíðar og árbakka
þangað sem reiðmaðurinn bendir. Getur verið að í ófullgerðum verkum
Falconets vinar síns skynji Diderot dýrkun á nýrri tegund ofbeldis, fýrirboða
þeirra hörmunga sem eiga eftir að dynja yfir: því að vestrænni menningu
verði þröngvað upp á hið frumstæða Rússland? Að mönnum verði uppálagt
að vera hamingjusamir?
3.
Veturinn 1773 til 1774 er Diderot sextíu og tveggja ára. Hann fer til
Sankti-Pétursborgar í tvennum erindagjörðum. Annars vegar til að þakka
Katrínu fyrir að hafa keypt af honum bókasafnið sem hann hafði komið sér
upp þegar hann var að vinna að frönsku alfræðibókinni. Hins vegar til að
hafa áhrif á stjórnarstefnu þessa þjóðhöfðingja sem hann treysti í hálfgerðri
blindni. Markmið hans er að fá hana til liðs við Upplýsingarstefnuna.
Honum mistekst það. Hann veldur henni leiðindum og pirringi. Hann
breiðir yfir vonbrigðin með því að slá henni upplogna gullhamra. Hann snýr
ekki heim með þær blekkingar sem ollu því að hann lagði upp í þessa ferð.
Og minningar keisaraynjunnar um hann voru þessar: hann sló svo fast á
lærin á henni til að leggja áherslu á orð sín að hún var öll blá og marin eftir
hann.
Borgin kom honum fyrir sjónir sem „hrærigrautur af höllum og hreys-
um“. Höllum og hreysum? Örugglega. En hrærigrautur? Borgin byggir þó
strax á þessum tíma á því borgarskipulagi sem Dostojevskí kallar síðar
„fyrirfram hugsaða borg“. Borgin hefur þegar fengið á sig hið fræga form sitt:
þrjár götur sem ganga hver í sína áttina, þar á meðal Nevskígatan sem
ókunnur ferðamaður lýsti strax árið 1721 sem „einstaklega fagurri“. Við enda
hennar er þegar búið að koma fýrir gullnæpu sem að vísu er úr viði.
Turnspíran á Péturs og Páls virkinu er einnig logagyllt. Og frá 1723 er borgin
lögð gangstéttum úr steini og ljósastaurar settir upp.
Aðalatriðið er þetta: nákvæmlega jafnháar byggingar í ítölskum stíl spegl-
ast í bronslituðu vatninu og samræmið er slíkt að maður fýllist aðdáun; og
54
TMM 1997:2