Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Blaðsíða 78

GUÐBERGUR BERGSSON
satt þegar sagt er, að einhver sé svo vitlaus að hann geti ekki dáið, vitið drepi
suma, gamalmenni yngist, missi þau minnið og lifi endalaust til þess eins að
tæma ríkiskassann en gáfnaljós verði ung elli og skalla að bráð.
Sá er munur á manni og náttúru að náttúran hefur enga hugmynd um
sjálfa sig eða möguleika sína, að hún hafi rétt til að njóta náttúrusæmandi
munaðarlífs, hvort sem hún er á köldum útkjálkum, miðsvæðis eða í frurn-
skógum. Þess vegna rekur jarðargróðurinn hér t.d. enga ferðaskrifstofu og
býður heyvænu grasi sumarleyfi sér til hvíldar í paradís, þótt það væri
eðlilegt, rökrétt og gott fyrir væntanlegt fóður, svo ekki sé talað um afkomu
bænda. Aftur á móti hefur maðurinn ótal réttar en miklu fleiri rangar en
öðru fremur háleitar hugmyndir um sig, náttúruna og paradísarlíf. Hann
heldur ráðstefnur þar sem alvarlegir menn fjalla af lærdómi og þekkingu um
það hvort hafið og huldar lendur séu sameign eða í nýtingu á fiskimiðunum
eigi kommúnismi að ríkja. Á öðrum gæti verið fjallað um eitthvað jafn
fáránlegt og það, hvort andrúmsloftið sé eign alls mannkynsins eða rétt að
koma á öndunarskatti svipað og auðlindaskatti, áður en ósonlaginu hefur
verið eytt og hverjum muni þá leyfast að anda að sér fyrsta flokks loffi, annars
flokks eða menguðu og óhreinu lofti. Aftur á móti koma ósérfróðir saman á
sjálfsstyrkingarnámskeiðum fýrir konur eða yfir kaffibolla, til að ræða um
það, hvert eigi að fara í sumarleyfinu til að fá á húðina þann brúna lit, sem
endist í hálfan mánuð eftir heimkomuna, og kaupa í leiðinni ódýrari nærföt
en þau sem fást í Hagkaupum og endast í mánuð. Það eru hvorki til óyggjandi
rök gegn því að fólk hafi rétt til að lifa þannig né að þetta sé beinlínis rangt.
Allt er þetta fyrirtak hvað varðar andlegt umhverfi mannsins, en dýrkeypt
fyrir hann og náttúruna, fánýti ágætisins er næstum algert. Engu að síður er
fánýtið á rökum reist og verður rökrétt jafnvel eftir að rökunum hefur tekist
að eyða með rökum öllu öðru en rökunum, eins og Chesterton mun hafa
sagt á prenti. En nú vaknar dæmigerð íslensk spurning til varnar hafi, loffi,
heimi og manni:
Hverjum er skylt að ríða á vaðið og hætta t.d. að nota þau rök að öllum
sé frjálst að kaupa brúnan lit með þriggja vikna endingu á hörundið fyrir
hundrað þúsund krónur? Hverjum er skylt að hætta fyrstur manna að aka á
ósónlagseyðandi bifreiðum? Eiga konur að ganga fram fyrir skjöldu eða
karlmenn? Þar mun hnífurinn standa í ákvörðunartökunni, af því ekki eru
allir eins orðheppnir eða hafa sama skopskyn og borgarstjórinn í Reykjavík
á bíllausa deginum, þegar hún réttlætti mikla bílanotkun sína með þeim
sögðu rökum að eiginmaðurinn væri daglega á reiðhjóli fyrir hana. Síðan
kom í ljós það sem gerði bakslagið og það mun eflaust minnka fylgið við
flokk hennar: eiginmaðurinn hafði ekki valið þann kost af fúsum og frjálsum
vilja að vera hjólreiðafíkill, heldur hafði hann lært í Kína og þar hjóluðu allir
76
TMM 1997:2