Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Blaðsíða 105

RITDÚMAR
menn sem sé, að til þess að hafa eitthvert
raunverulegt gildi þyrftu allar æðri bók-
menntir að hlýða ströngum og algildum
reglum, sem byggðust á skynseminni
sjálfri og væru því jafn bindandi og regl-
ur stærðfræði eða rökfr æði, enda snerust
bókmenntir ekki um einhverja einstak-
linga heldur um Manninn í sjálfu sér,
eilífan og óbreytilegan, ákveðnar mann-
gerðir hafnar upp fyrir stað og tíma, og
ættu að segja einhver algild sannindi um
þær. Það var almennt viðurkennt að
Grikkir og Rómverjar hefðu fundið þess-
ar reglur, eins og þeir höfðu lagt grunn-
inn að rökfræði, og þannig lyft bók-
menntunum upp úr „villimennsku", en
spurningin var nú sú hvort þeim hefði
auðnast að fylgja reglunum sjálfir að öllu
leyti eða hvort nútímamenn hefðu orðið
fyrstir til þess.
Til þess að átta sig á þessum deilum er
nauðsynlegt að vita, að þessar „reglur"
byggðust að sumu leyti á undarlegum
misskilningi á fornbókmenntunum og
aUs kyns fordómum og þröngum smekk
manna á þessum tíma. Þeir sem réðu
ferðinni í þessum efnum voru t.d. svo
forsnobbaðir, að þeir töldu að það bryti
í bága við aUar reglur bókmennta, svo og
bæði reglur skynsemi og velsæmis, að
segja ff á vinnandi fólki í æðri bókmennt-
um (gamanleikir gátu verið undanþegn-
ir frá því). Það var erfitt fyrir „nútíðar-
sinna“ að ráðast á latneskar
gullaldarbókmenntir sem voru grund-
völlur menntunar og hver og einn
menntamaður gat lesið á frummálinu,
og þess vegna beindu þeir geirum sínum
fremur að Hómer sem var mönnum fjar-
lægari og þeir urðu að lesa í mismunandi
góðum þýðingum. Og hvað var það ekki
sem blasti við lesendum í 6. þætti
Ódysseifskviðu: þar segir frá því að
Násíka fór niður að sjó ásamt þjónustu-
meyjum sínum til að þvo þvott. Prinsessa
að vinna! Hvílíkt smekkleysi og rudda-
skapur! Hvernig gátu nú „fornaldarsinn-
ar“ svarað þessu? Það gátu þeir alls ekki.
Þeir reyndu að vísu að halda því fram að
stúlkurnar hefðu alls ekki verið að þvo,
heldur farið niður að sjó til að skemmta
sér og borða úti, en það dugði skammt,
textinn er alveg ótvíræður.
Hvað kemur þetta fslendingum nú
við? Ljóst er að miðað við þessar reglur,
sem kenndar voru við algildan smekk,
voru íslenskar fornbókmenntir ekki
annað en villimennska. Um það hlutu
allir að vera sammála, hvort sem þeir
voru „fornaldarsinnar“ eða „nútíðar-
sinnar“. Þar eru konur nefnilega ekki að-
eins að þvo þvott heldur líka að sauma
skyrtur, og karlmenn að bjarga heyjum
undan rigningu, aka skarni á tún og gera
annað slíkt sem særði gróflega velsæmið
á 18. öld og jaðraði við klám. Þessar ís-
lensku bókmenntir, þar sem heita má að
allar reglur væru þverbrotnar á hverri
síðu, gátu því varla haff nokkurt gildi
nema þá sem sögulegar heimildir, enda
voru það einkum fornfræðigrúskarar
sem sýndu þeim áhuga, og ef menn
þýddu einhver sýnishorn úrþeim á aðrar
tungur reyndu þeir að sveigja þær sem
mest að hinum „algilda smekk“. Það gat
ekki á nokkurn hátt talist til verðleika að
hafa varðveitt það tungumál sem þessi
samsetningur var skráður á. Og „íslensk
þjóðernissérkenni“ gátu heldur ekki ver-
ið annað en sérviska - villimannleg frá-
vik frá „Manninum í sjálfu sér“.
En vitanlega voru ekki allir sammála,
og uppúr þessum „deilur fornaldarsinna
og nútíðarsinna“ hófst síðan andóf gegn
þessum „algilda smekk“ sem var mun
róttækara en nokkuð sem hafði áður
komið fram. Menn komust á þá skoðun
að hann væri fyrst og fremst smekkur
franskrar yfirstéttar og „Maðurinn í
sjálfu sér“ ekki annað en franskur aðals-
maður á tímum Lúðvíkanna. Andófið
varð því sterkast í norðurhluta Evrópu,
þar sem það var þáttur í andspyrnu gegn
þeim frönsku áhrifum sem verið höfðu
ríkjandi í álfunni um langt skeið. Á þeim
slóðum fannst mönnum að söguhetjur
og stíll þeirra æðri bókmennta sem
fylgdu reglunum væru þeim fr amandi og
TMM 1997:2
103