Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Blaðsíða 88

GUÐBERGUR BERGSSON
hans. Og við höfum venjulega enga hugmynd um hvað í ósköpunum við
erum, kunnum ekki að skilgreina okkur, hvorki sem einstaklinga né þjóð,
nema á einhvern jafn fáránlegan hátt og það að segja: Við erum þjóð í landi
á mörkum hins byggilega heims. Þegar stór hluti heimsins er miklu óbyggi-
legri en ísland; meira að segja sum hverfi í New York eða í París eru
óbyggilegri en Hornstrandir. Ein afleiðing af svipuðum andstæðum, í ytra
og innra lífi okkar, varð til þess að bifreiðin hér er ekki það sem hún er,
farartæki, heldur aukabústaður eða samkomustaður fyrir fimm og fjórir af
þeim eru drukknir um helgar. Með bílnum fengum við einn gluggann í
viðbót, hreyfanlegan á hjólum, til að horfa út um á heiminn. Tengsl okkar
við náttúruna felst stundum helst í því að kaupa rándýran galla og háfjalla-
búnað, taka bílinn sem kostar milljónir til að nota litla, slaka fegurðarskynið
út í sveit og horfa á landslag frá skífu með fjallanöfnum á útsýnisstöðum sem
hafa verið ákveðnir af Ferðamálaráði. Að öðrum kosti dytti fáum í hug að
líta í kringum sig, síst í venjulegu umhverfi. „Til þess eru skífurnar að taka
mark á þeim og vita af hverju maður á að vera hrifinn,“ eins og fólk segir.
Það er orðið stöðutákn að ferðast um hálendi landsins.
íslensk náttúra eða landslag hefur verið í hugum flestra aðeins uppi á
öræfum. Það á að vera rándýrt og erfitt að njóta hennar og bara á færi
landmælingamanna og aukýfinga á torfærubílum. Svo gerir það menn ennþá
meiri ef þeirra hefur verið leitað í ferðinni af björgunarsveitamönnum og
eytt í það milljónum. í þessu úrkynjaða viðhorfi er byggilegt land bara bölvað
grjót og hollast að vaða á það með jarðýtu, svo hægt verði að búa til flatlendi,
sá grasfræi í það og hafa fyrir fótboltavöll. Nú er þetta viðhorf örlítið að
breytast: öræfin og hálendið eru ætluð fyrrnefndum en auk þess erlendum
ferðamönnum og ekki síst skipulagsfræðingum. Hálendið „er komið á
teikniborðið“, eins og það er kallað. í athugun er að skipta því niður í svæði
eftir höfði fræðinganna. Kannski verður ákveðið að í náttúru íslands verði
að ríkja eins konar stéttaskipting.
Viljum við lifa sem þjóð í umhverfi sem er hvarvetna skipulagt, þurfum
við að taka innra umhverfi okkar, íslendingseðlið, til rækilegrar athugunar.
Okkur er skylt að færa það í mannsæmandi horf, taka hugsunina í gegn og
henda reiður á henni, skilgreina hana, ekki með hrópum heldur lítillæti. Við
verðum að athuga atvinnumöguleika þjóðarinnar, ekki í æsifregnastíl, ekki
bara með því að þykjast finna stöðugt upp ný undraefni eða boða komu
þeirra með fagnaðarerindi eins konar nýs messíasar málmsteypu á Grund-
artanga eða stunda heimatrúboð á sviði efnafræðinnar eða umbyltingu
erfðavísanna eða taka trú á farsíma og tölvu uns „nýjustu rannsóknir11 leiða
í ljós að konur missa fóstrið við notkun alls þessa. Þá kemur annað fóstur-
86
TMM 1997:2