Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Blaðsíða 107

RITDÓMAR
ir dálítið í lausu loíti, þar sem ekki hefur
verið gert á sama hátt grein forróman-
tísku byltingunni á öldinni á undan. Auk
þess er bagalegt að hún skuli vera í tveim-
ur hlutum (bls. 253-269, að viðbættum
bls. 314-320, og svo bls. 497-522).
Um framhald þessarar sögu, áhrif
vesturlenskra strauma á íslenskar bók-
menntir gegnum alla 19. öld og til 1918,
er óþarfi að fjölyrða. I því samhengi sem
hér hefur verið rakið kviknar þó sú spur-
ning hvernig á því kunni að standa að
þegar erlendar stefnur berast til landsins
virðast þær stundum talsvert breyttar og
lagaðar að einhverju öðru, og þegar þær
hafa á annað borð fest rætur er eins og
þær séu mun langlífari á íslandi en er-
lendis. Má kannske segja, að þrátt fyrir
mikil erlend áhrif, ekki síst gegnum
menntamenn sem dvöldust langdvölum
í Kaupmannahöfh, hafi íslendingar ekki
verið móttækilegir nema fyrir ákveðnum
straumum, jafnan „sneytt verstu öfgarn-
ar“ af erlendum bylgjum, eins og ein-
hvern tíma var sagt, og síðan haldið fast
í það sem þeir höfðu tileinkað sér? Yfir
slíkt hefði verið gagnlegt að fá eitthvert
heildaryfirlit.
Svo að lokum eitt. f þessu bindi er
fjallað mjög alhliða um íslenskar bók-
menntir á „hinni löngu 19. öld“ og þar af
leiðandi er sagt frá ýmsu sem nútíma-
menn myndu varla telja lifandi bók-
menntir. Hjá því verður ekki komist. En
þá er bagalegt þegar hlaupið er á hunda-
vaði yfir verk sem eru ennþá mjög læsi-
leg. Meðal þeirra eru skáldsögur Jóhanns
Magnúsar Bjarnasonar, sem eru af-
greiddar í einum sjö línum (bls. 752-
753), og hefði Halldór Laxness þó átt að
leiða menn í allan sannleika um gildi
þeirra. Einnig finnst mér að allt of lítið sé
gert úr sögulegum skáldsögum Jóns
Trausta, einkum þó „Holt og Skál“, sem
er rétt aðeins nefnd (bls. 849) og ein-
kennist ekki af „rómantískri fortíðar-
hyggju“, eins og sagt er um þennan þátt í
verki höfundarins. Fyrst menn eru á
annað borð að leita til erlendra kenn-
ingasmiða, hefði kannske mátt fjalla um
hana út frá þeim sjónarmiðum sem sett
eru fram í riti Lukács um sögulegar
skáldsögur. Þetta rit er að vísu yfirfullt af
alls kyns glórulausu pólitísku rugli, en
þrátt fyrir það má þar finna mjög skarp-
legar skilgreiningar á vissum formúlum
sögulegra skáldsagna sem gætu varpað
ljósi á þessa merku sögu Jóns Trausta.
Þriðja bindi bókmenntasögunnar er
mjög vel úr garði gert og fylgir því mikill
fjöldi mynda sem varpa oft ljósi á meg-
inmálið.
Einar Már Jónsson
Sagnaþulur úr útvarpshúsi
Jón Múli Árnason: Þjóðsögur JónsMúlaÁrna-
sonar. Mál og menning 1996. 335 blaðsíður
auk myndasíðna.
í fyrsta kafla þessarar bókar lýsir höfund-
ur manndómsvígslu sinni sextán ára
gamals á togara á síldveiðum vestur á
fjörðum. Þegar versta áreynslan og ör-
væntingin er afstaðin — síðast hafði
hann steypst þrisvar á eftir handvagni
sínum í síldarþróna við löndun — er
hann látinn stýra fyrir Horn og skipað að
láta ekki kompásinn rugla sig í ríminu.
En einmitt þegar kompásinn fer að gefa
misvísandi bendingar fyrir áhrif Horn-
strandaklettadranga tekur frásögnin á
sig risastóra lykkju. Allt í einu erum við
farin að lesa um afdrif fjallgöngumanna
í Himalayafjöllum snemma á öldinni,
Mallory og Somerwell lækni og breska
nýlendukúgun á Indlandi. Það er þó til
marks um stýrihæfileika höfundar að við
lendum heilu og höldnu aftur um borð í
togarann á leiðinni fyrir Horn í miðnæt-
ursólinni eins og ekkert hafi í skorist.
Líklega eru slík risastökk fágæt í þjóð-
sagnasafni nafna höfundar á 19. öld. Slík
frásagnabrögð hafa hins vegar áreiðan-
lega mótast af áratuga reynslu Jóns Múla
af útvarpsmiðlinum. Oft féll það í hlut
TMM 1997:2
105