Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Síða 19

EINKAVÆÐING TEXTANS
Lífi tiltekins einstaklings er veitt í farveg með rituðu máli. Það er sett í sam-
hengi við líf annarra einstaklinga, líf ættar, héraðs, sveitar, þorps, samfélags
og þjóðar. Einstaklingurinn er staðsettur og eiginleikar hans dregnir fram í
dagsljósið og skoðaðir í ljósi hugmynda samfélagsins um sjálft sig og kjörin
sem það býr þegnum sínum.
Hér á landi er það talið til mannréttinda að fá um sig minningargrein. „Það
verður einhver að skrifa eftir hann/hana“, er gjarnan viðkvæðið þegar einhver
er kvaddur hinstu kveðju - fyrr er kveðjan ekki fullkomnuð. Vanti minningar-
greinina er engu líkara en að líf viðkomandi einstaklings hafi verið merkingar-
laust, jafnvel marklaust. Minningargreinin er einn mikilvægasti liðurinn í
margháttuðum helgisiðum sem allir miða að því að sigra dauðann. Hið ritaða
orð er samkvæmt þessum þankagangi svo þungvægt að það megnar að veita
dánum einstaklingi það sem er eftirsóknarverðast af öllu: orðstír, því hann
deyr aldregi. Mikilvægast er með öðrum orðum að hjálpa einstaklingnum til
að kveðja með sæmd. Stundum kann manni svo að virðast að hver sá sem fell-
ur ffá hér á landi sé umsvifalaust tekinn í dýrlinga tölu, sé kanoniseraður. Það
má til sanns vegar færa og raunar ekkert nema gott um það að segja - það er
mikill misskilningur að raunsæiskrafan skuli ríkja ofar öllu í rituðum
bautasteinum. En það sem mig langar til að undirstrika hér er þó ffemur hitt:
minningargreinar eru að mínu mati mikilvægur vitnisburður um íslenskar
bókmenntir eins og þær eru stundaðar í lok tuttugustu aldarinnar, þær eru
vitnisburður um samband fólks og texta, um fólk í texta, texta í fólki; textafólk.
Nú kynni sjálfsagt einhver að ætla að næst liggi fyrir hjá mér að vitna til
Steins Steinars og segja: hið hefðbundna minningargreinaform er nú loksins
dautt. Því fer að vísu fjarri eins og daglega sést í Morgunblaðinu þar sem enn
er skrifuð af fími þessi vandmeðfarna ritsmíð sem einkennist umffam allt af
virðuleika og fágun og mátulega tempruðum tilfmningum. En sem ákafur
lesandi og unnandi minningargreina til margra ára þykist ég þó hafa veitt því
athygli að nýr tónn og nýr stíll hefur smám saman verið að ryðja sér til rúms
hjá sífellt fleirum. Hin nýja minningargrein er gerólík þeirri gömlu í einu og
öllu. Hún er bréf til hins látna. Þar er hann ávarpaður og honum oft tjáð hvað
hann tók sér fyrir hendur um dagana, þannig er jafnvel algengt að sjá setn-
ingar á borð við „síðan fórst þú til Raufarhafnar og stofnaðir þar trésmíða-
verkstæði" eins og viðkomandi væri ekki fullkunnugt um það ef hann væri
ekki dauður. Yfirleitt er þó ekki hirt um að rekja æviferil fólks í þessum
ávarpsstíl heldur er viðkomandi sagt frá því hversu góð manneskja hún hafi
verið, hversu bréfritari sakni hennar, hversu vænt bréfritara þótti um hana,
og er þá jafnan vísað til umönnunar og aðhlynningar þess látna, enda oftar
en ekki barnabörn sem skrifa, jafnvel börn í seinni tíð, jafnvel makar. Þetta er
ekki dregið fram hér til að lasta þessi skrif og fjarri sé það mér að skopast að
TMM 1999:2
www.mm.is
17