Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Side 152

RITDÓMAR
dóma sem ég hef orðið var við á íslandi
að undanförnu, að með leiðréttingum
sínum hafi fr æðimenn fyrr og síðar verið
að breyta textunum eða jafnvel búa til
nýja, og breytingar þeirra ekki annað en
huglægur tilbúningur. Þessu verður að
mótmæla: fræðimenná 17. öldvissujafn
vel og starfsbræður þeirra síðar, að í
handritum eru alltaf villur, ekki síst þeg-
ar textarnir hafa farið gegnum hendur
skrifara sem voru fáffóðir, eða jafnvel
linir í tungumálinu sem ritin voru skrif-
uð á, og hlutverk útgefenda hlýtur að
vera að leysa úr þeirri flækju eftir megni.
Og sumir fræðimenn á þessum tímum
höfðu það forskot að þeir kunnu forn-
málin svo vel að lengra hefur naumast
verið komist síðan og jafhframt höfðu
þeir næma tilfmningu fyrir þessum
fornu textum. Má t.d. nefna Heinsius
þann sem gaf út „Myndbreytingar" og
fleiri verk Óvíðs í Amsterdam árið 1659:
sagt hefur verið að aldrei hafi þau verk
verið betur út gefin, og sérhver útgefandi
þeirra síðan hefur orðið að velta fyrir sér
Heinsii emendationibus og taka afstöðu
til þeirra. Ekkert getur komið í staðinn
fyrir textafræði, ef menn vilja lesa fornrit
á annað borð.
En þótt áhrif þessara nýju fornfræða
væru mikil og varanleg náði sú alda ekki
upp á allar fjörur: menn héldu sem sé
áfram að rita sögu eins og áður, án þess
að gefa gaum að þessum nýju rannsókn-
um. Þannig myndaðist klofningur milli
fornfræði og söguritunar, og má búast
við því að ýmsir hafi fundið fyrir honum
á þessum tíma, eða þangað til hnúturinn
var að lokum leystur á 19. öld.
Eftir lestur eljuverks Más Jónssonar
vöknuðu því margvíslegar spurningar
sem maður hefði viljað fá einhver svör
við í ritinu: hvaða áhrif hafði þessi vold-
uga hreyfing, sem Mabillon má teljast
upphafsmaður að, á aðferðir, viðhorf og
hugmyndaheim Árna Magnússonar,
hver var afstaða hans sjálfs á þeim svið-
um þar sem forkólfa fræðanna greindi á,
og hvernig má segja að hann hafi komið
inn í þessa hreyfingu? Hver kann að hafa
verið ástæðan til að hann lét ekki neitt frá
sér fara um fr æðin, og skrifaði t.d. ekki þá
kirkjusögu sem hann var ráðinn til að
ljúka? Var það efahyggja hans sjálfs, eða
bitnaði klofningurinn milli fræða og
söguritunar á honum? Kannske er það
svo, að ekki eru til nægileg gögn til að
svara þessum spurningum - þótt það
verði að teljast athyglisvert að Árni skuli
hafa haft í huga að senda Papenbroeck
latneska þýðingu á Jóns sögu biskups
(sbr. bls. 124) - en Már Jónsson sýnir
eina leið sem gæti gefið vissan árangur:
hann rekur hvernig vinnubrögð Árna við
uppskriftir handrita breyttust eftir því
sem árin færðust yfir hann. Og mann
grunar að kerfisbundin athugun á bréf-
um hans og uppskriftum um handrit og
sögur (sbr. það sem tekið er upp í
rammaklausubls. 146),svo oguppskrift-
ir hans úr ritum erlendra fræðimanna
kunni að gefa gagnlegar vísbendingar.
EinarMár Jónsson
150
www.mm.is
TMM 1999:2