Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Blaðsíða 57

SKÁLDSKAPUR OG FRÆÐI
í Ferðalokum gerir Jónas sér far um að auka breidd íslensks skáldskapar með
því að skapa veraldlegan skáldskap sem honum finnst hæfa kristnu samfé-
lagi nítjándu aldar. Raunveruleiki er í forgrunni en hugmyndafræðilegt
táknmál í bakgrunni, hið goðfræðilega efni er undirtexti. Jónas skapar
myndir sínar úr tungumálinu en tekur þær ekki úr lausu lofti. Orðið er frum-
táknið. Það þýðir þó ekki að Jónas noti ekki heiti og kenningar í Ferðalokum.
Þar er mýgrútur af þeim. Öðruvísi kæmi hann ekki hinu margræða á ffam-
færi né gæti hann sýnt á annan hátt hverju hann vill halda og hverju sleppa í
endurnýjuðum skáldskaparffæðum. Hins vegar miðla innsæistákn skynjun
skáldsins á hið yfirnáttúrlega og guðlega.
Á dögum Jónasar var hin rómantíska hughyggja ríkjandi og skáldum
áleitið viðfangsefhi. Umræðan um virkni hugans og afstaðan til hughyggj-
unnar sem er bersýnileg í Grasaferð varpar ljósi á skoðanir Jónasar á trúverð-
ugleika ímyndunarafls í skáldlegri tjáningu. Drengurinn í Grasaferð taldi
mátt huga og orðs geta kallað ffam ljóslifandi atburði. Hann talar um ára og
djöfla uns hann er svo gagntekinn hugarórum að hann virðist telja að
myrkrahöfðinginn sjálfur hafi raungerst á tindinum. í lok Grasaferðar segir
skáldskaparkennarinn Hildur við drenginn: Útilegumaðurinn þinn er far-
inn. Ég hef fjallað um þetta atriði ff á trúarlegu sjónarmiði í ritgerðinni Para-
dísar missir Jónasar Hallgrímssonar og ekki fallið ffá þeirri túlkun minni en
tel nú að útilegumaðurinn í Grasaferð hafi a.m.k. tvöfalda skírskotun og
Jónas beiti því þeirri aðferð að flétta saman vísunum og þráðum úr ólíkum
sagnahefðum. Svo virðist sem lýsingin í Grasaferð vísi ekki einungis í Para-
dísar missi Miltons heldur og í helgisöguna „Eitt æfintýr af Adam“ þar sem
segir einnig ffá Paradísarför Sets.1
í þessari helgisögu er skýrt ffá viðskiptum Salomons konungs og drottn-
ingarinnar af Saba. Þegar musteri Salomons var í byggingu kom drottningin
af Saba í heimsókn og sýndi konungur henni dýrðina. Ófýllt op var yfir altar-
inu. Það vildi eg, segir Salomon, fá þann stein til, er það fýllti er nú er opið, en
eg vildi láta höggva örk drottins yfir altarinu svo að steinninn drægi til sín, og
væri í öngvan máta úr stað færður helgidómurinn fyrir burð Christi. Spurði
konungur hvort drottning ætti stein sem félli í þann glugg. Drottning kvaðst
eiga slíkan stein og lét hann falan gegn þeim gullpeningum sem hún gæti
talið á meðan steinninn væri sóttur.
Salomon konungur átti þrjá djöfla sem hann geymdi í keri, segir sagan.
Spurði Salomon hvern þeirra hversu fljótur hann væri í förum. Var sá fýrsti
frár sem ferfætt dýr, annar fór sem fugl flygi, en hinn þriðji var svo fljótur sem
hugur manns. Þann síðastnefnda sendi konungur eftir steininum og var
drottning lítt komin áleiðis að telja gullpeningana, er kvað við dynþur svo
mikill að jörðin skalf og steinninn féll til jarðar við musterið“ (bls.12-15).
TMM 1999:4
www.mm.is
55