Tímarit Máls og menningar - 01.09.2000, Qupperneq 70

ÁRNl BERGMANN
framlag skálds til baráttunnar. Á sömu lund ferst Jóhannesi úr Kötlum í
kveðju til Tómasar í Þjóðviljanum (6.01.1961). Hann minnist þess að á
kreppuárunum hafi hann í ritdómi sínum um Fögru veröld gert kröfur sem
voru kannski „fávíslegar og hvatvíslegar“ og sagt á þá leið að Tómas skáld
„væri ekki sérlega spámannlega vaxinn á marxíska vísu, en hins vegar næði
fágun hans slíku hámarki að úr yrðu hreinir og beinir töfrar." Svo bætir Jó-
hannes um betur í lofi um „kankvísa ástleitni Tómasar Guðmundssonar
gagnvart dásemdum himins og jarðar... unaðslegt samspil gáska og trega.11
Gleymum ekki að þetta er skrifað þegar enn geysar margnefnt „kalt stríð“ í
menningunni - og í öflugustu ljölmiðlum landsins er Tómasi þá stillt upp
sem óflekkuðum riddara skáldskapargyðjunnar, meðan Jóhannes fær einatt
kaldar kveðjur fyrir að spilla skáldgáfu sinni með pólitík.
Ein fræg árás var í Þjóðviljanum gerð á Tómas Guðmundsson: þá var
helsti gagnrýnandi blaðsins, Bjarni Benediktsson frá Hofteigi, í svipuðum
ham og Sigurður Einarsson tveim áratugum fyrr í umfjöllun um Davíð Stef-
ánsson og fleiri og þótti honum þau skáld hafa svikið sjálf sig og skáldskap-
inn sem „ekki bera gæfu til að gefa alþýðunni og sósíalismanum hug sinn og
hjarta" og væri Tómas skáld genginn í björg til auðvaldströlla ef hann fékk þá
ekki að heita þeirra „sprellikarl.“ En Steinn Steinarr tók upp hanskann fyrir
Tómas í þeim sama Þjóðvilja í harðorðri orðsendingu12 - á þeirri forsendu
ekki síst, að sér væri hlýtt til þess flokks sem blaðið gaf út og vildi ekki sjá þar
“marklaust bull“ um skáld og skáldskap.
Sigfús Daðason, þá nýorðinn ritstjóri Tímarits Máls og menningar, sendi
Tómasi Guðmundssyni snarpa ádrepu í ritdómi um samtalsbók Matthíasar
Johannessensvið skáldið („SvokvaðTómas,“ 1960).Enþarerannaðfremur
til umræðu en ljóð Tómasar: ungt skáld af „atómkynslóð“ gagnrýnir
þjóðskáldið Tómas fyrir viðhorf hans til skáldskapar og stöðu bókmennta í
mannlegu félagi, fyrir „oftrú á hið almenna og eilífa“ bæði í manlegu eðli og
skáldskap. Og hver efast um að það hafi verið góður fengur í menningar-
umræðu að tekist væri á um slíka hluti af skynsamlegu viti?13
Guðmundur Hagalín og Kristmann Guðmundsson koma einna mest við
sögu ofsóknakenningarinnar. Og hér er ekki um að villast: þeir fá oft heldur
en ekki á baukinn hjá vinstrisinnum. í þeirra dæmi kemur - og svo í þeirri
meðferð á verkum Halldórs Laxness sem fyrr um ræðir - einna skýrast fram
sú stjórnmálavæðing bókmenntaumræðunnar sem einkennir þessa tíma. En
þeir Hagalín og Kristmann voru engin saklaus og ofsótt fórnarlömb eins og
einatt er haldið ffam. Þeir voru sjálfír sískrifandi í dagblöð og tímarit um
bókmenntir og felldu þá harða dóma sem hlutu að kalla á viðbrögð. Þau við-
brögð komu fram þegar skoðuð voru verk þeirra sjálfra, ekki síst þau sem í
68
malogmenning.is
TMM 2000:3