Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Síða 48

43
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
niðurstöður rannsóknarinnar samrýmast
kenningum og rannsóknum varðandi hlutdeild
menningarauðmagns í náms- og félagsstöðu
nemenda.
Í rannsóknum á skólakerfum er óhætt að
segja að hugtakið menningarauðmagn hafi
verið þýðingarmikið. Bourdieu leitaðist við að
skýra misgóðan námsárangur með kenningum
sínum um menningarlegt, félagslegt og
efnahagslegt auðmagn (Bourdieu, 1973, 1986;
Bourdieu og Passeron, 1977). Sem dæmi um
það vægi sem kenningar Bourdieus hafa haft á
menntarannsóknir má nefna að mælikvarðar á
ákveðna þætti menningarauðmagns eru orðnir
fastir liðir í megindlegum, fjölþjóðlegum
rannsóknum á jafnrétti í skólakerfum (European
group for research on equity in educational
systems, 2005; PISA, 2004). Því verður í
upphafi greinar velt upp áleitnum spurningum
varðandi skilning á hugtakinu og mælingar á
því.
Hafa ber í huga að gögn rannsóknarinnar
ná til fámenns hóps nemenda í hverfi með
nokkuð háu hlutfalli menntaðrar millistéttar.
Niðurstöðurnar mótast því af bakgrunni
nemenda og menningarumhverfi skólans og
því er ekki hægt að alhæfa út frá þeim.
Gögnum var aðallega safnað veturinn 2001-
2002, þegar nemendur sátu í 10. bekk, en
leiðtogum af hvoru kyni var einnig fylgt
eftir með viðtölum eftir að þau hófu nám
í framhaldsskóla. Sjónarhornið í þessari
umfjöllun um rannsóknina beinast meira að
drengjaleiðtoganum. Það mótast aðallega af
því að til eru meiri gögn um hann, bæði vegna
þess hversu áberandi hann var í bekkjarstarfinu
og eins vegna þess að fleiri viðtöl náðust við
hann (3 viðtöl við hann en 2 við hana). Eins
virtust völd hans og áhrif á drengjahópinn í
bekknum áþreifanlegri en áhrif kvenleiðtogans
á stelpurnar en það skýrist betur síðar.
Kenningar og rannsóknir
Menntakerfið krefst þess sama af öllum – að
nemendur hafi fengið jafn mikið af því sem
menntakerfið gefur þeim ekki (Bourdieu,
1973). Í þessum orðum Bourdieu kemur fram
meginskýring hans á því hvernig skólinn styður
við og endurskapar það misrétti sem fyrir
er í samfélaginu. Í grein sinni The forms of
capital sem telja má eina af hans lykilgreinum
heldur Bourdieu því fram að öll hæfni geti
talist menningarauðmagn svo lengi sem hún
samræmist menningarhefðum samfélagsins.
Það er hins vegar skilyrði að aðeins fáir í
samfélagshópnum hafi þessa hæfni ef þeir eiga
að geta hagnast á henni félagslega (Bourdieu,
1986:49).1 Svo að dæmi sé tekið úr íslenskum
veruleika þar sem ég kenndi úti á landi,
var mikil virðing borin fyrir þeim sem voru
góðir í skák, stærðfræði, á tölvur eða gátu
spilað vel eftir eyranu á hljóðfæri. Þeir sem
höfðu eitthvað slíkt til brunns að bera nutu
meiri virðingar innan nemendahópsins. Að
vera góður í dönsku var hins vegar ekki talið
eftirsóknarvert þrátt fyrir að fáir byggju yfir
þeirri færni, þar sem það samræmdist ekki
verðmætamati samfélagsins.
Bourdieu fjallar um þrjár víddir
menningarauðmagns: Í fyrsta lagi er það
holdgerving auðmagnsins (The embodied
state) sem merkir að sú þekking og leikni sem
einstaklingur fær, þjálfar með sér og temur sér
frá blautu barnsbeini verður honum svo eiginleg
að erfitt er að greina milli meðfæddra eiginleika
og áunninna.2 Hún líkamnast og birtist í öllum
háttum, tungutaki, hugarfari og væntingum
til lífsins og kallast veruháttur (habitus)
einstaklingsins (Bourdieu, 1986). Kynferði
er að mati Bourdieus einn sterkasti þátturinn
í veruhætti einstaklinga (Bourdieu, 2001).
Þessi „inntaka“ þarfnast mikils tíma og rýmis
og markast af því menningarlega auðmagni
Námshegðun leiðtoga í unglingabekk
1 …any given cultural competence (e.g., being able to read in a world of illiterates) derives a scarcity value from its
position in the distribution of cultural capital and yields profits of distinction for its owner.
2 Því telur Bourdieu út í hött að skilja að mælingar á greind og menningarauðmagni, eða stjórna fyrir greind þegar skoðuð
eru áhrif menningarauðmagns (Lareau og Weininger, 2003) eins og gert er í mörgum rannsóknum (t.d. DiMaggio, 1982;
Dumais, 2002).