Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Síða 49

44
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
Námshegðun leiðtoga í unglingabekk
sem uppalendur búa yfir. Þetta tengist einnig
efnahagslegu auðmagni þeirra og þ.a.l. stéttar-
stöðu að því leyti hversu mikinn tíma börn
fá (miklar/litlar skyldur á heimili, vinna utan
heimilis) bæði til sjálfsnáms og frá uppalendum
til að byggja upp menningarauðmagn sitt. Eins
er misjafnt hvort uppalendur geta keypt aðra
til verksins ef þeir hafa sjálfir takmarkaðan
tíma. Í öðru lagi er það hlutbundna víddin
(The objectified state) sem byggist á því að
skoða menningarneyslu og menningarlegar
eignir og þarf ávallt að skoðast í samhengi við
veruhátt einstaklinga. Í menntunarrannsóknum
hefur bæði menningarneysla nemenda sjálfra
verið skoðuð (Kaufman og Gabler, 2004)
sem og neysla foreldra þeirra (DiMaggio,
1982). Menningareignir hafa svo verið metnar
í fjölda klassískra bóka á heimilinu, orðabóka
og málverka svo dæmi séu tekin (PISA, 2004).
Í þriðja lagi er það svo stofnanabundna víddin
(The institutionalized state) sem vísar til þess
að menningarauðmagn er stofnana bundið, svo
sem í námsgráðum. Auðvelt er svo að um-
breyta stofnanabundnu menningarauðmagni
í félagslegt og/eða efnahagslegt auðmagn.
Skólar eru því mikilvægar stofnanir í mótun
og endursköpun þess sem kalla má ráðandi
menningarauðmagn (Bourdieu, 1986).
Gagnrýni hefur komið fram á það hvaða
skilgreining hefur orðið ráðandi í rannsóknum
á menningarauðmagni og mælikvarðarnir
sem notaðir hafa verið til að meta það taldir
of einhæfir og í sumum tilfellum villandi.
Lareau og Weininger (2003) telja að rekja
megi ráðandi skilgreiningar og mælikvarða
á hugtakið til DiMaggio (1982) sem var einn
af fyrstu fræðimönnum á sviði menntunar
til að nýta sér kenningar Bourdieus um
menningarauðmagn. Til að meta það í
Bandaríkjunum studdist hann við mælikvarða
sem Bourdieu (1973) þróaði til að lýsa
hlutbundnu menningarauðmagni í Frakklandi.
Spurningar tengdar lestri á klassískum bók-
menntum og ljóðabókum, málverkum og
fjölda bókasafns- og leikhúsferða eru dæmi
um þessa mælikvarða. Gagnrýnendur telja afar
mikilvægt að mjög ítarleg eigindleg greining
á því sem kallast getur menningarauðmagn í
hverju samfélagi eigi sér stað áður en farið er
út í að meta áhrif þess á ýmsa þætti.
Þeir nemendur sem skora hæst á þessum
mælikvörðum teljast líklegri en aðrir til að
samsama sig gildum skólans þar sem skólinn
hampar menningu sem byggist á þessum
þáttum (Bourdieu og Passeron, 1977). Komið
hefur í ljós að mælikvarðarnir virðast henta
til að lýsa menningarauðmagni í Frakklandi
en ekki endilega í fjölmenningarsamfélagi á
borð við það bandaríska (Kingston, 2001) eða
ungu samfélagi eins og á Íslandi. Samkvæmt
niðurstöðum úr PISA 2000 fyrir Ísland (Almar
M. Halldórsson, 2006) er jákvæð fylgni milli
efnahags-, menningar- og félagsstöðu foreldra
(Economic, Social and Cultural Status) og
lesskilnings en hún er veikari en í flestum
samanburðarlöndum. Það sama má segja um
menntun foreldra, fjölda bóka á heimili og
menningarlega virkni nemenda utan skóla.
Það sem virtist helst haldast í hendur við
lesskilning voru félags- og menningarleg
samskipti foreldra við nemendur. Hins vegar er
mikil árangursdreifing milli einstakra nemenda
á Íslandi, ekkert síður en í öðrum löndum
(PISA, 2004), en þessir gömlu mælikvarðar á
menningarauðmagn hafa ekki getað skýrt hana
að neinu marki.
Carter (2003) bendir á að þessir mælikvarðar
séu í besta falli lýsandi fyrir þröngan hóp hvítra
efristéttarnemenda og hafi lítið skýringargildi
fyrir námsárangur eða valdastöðu nemenda
sem samsama sig ekki miðevrópskum
menningararfi. Þeir sem hafa skilgreint
víkjandi eða jaðarsett menningarauðmagn
(non-dominant cultural capital) (Carter,
2003; Warikoo, 2005), sem vísar til þess
að menningargæði annarra hópa en hvítrar
efristéttar geti umbreyst í menningarauðmagn
innan samfélags þeirra, telja þessa túlkun of
einhæfa og gefa villandi upplýsingar.
Aðrir telja að hefðbundnar skilgreiningar
séu of karllægar. Nowotny þróaði hugtakið
tilfinningaauðmagn (emotional capital) sem
Diane Reay (2004) hefur notað til að skilgreina
ýmsa verðleika sem frekar virðast tengdir