Gerðir kirkjuþings - 2004, Side 100

Sambandslagasáttmálanum 1918, en þar er talað um „borðfé konungs.“ Það þótti ekki
við hæfi að tala um laun konungs.
Beneficium er staður sem kirkjan á, eða sá dýrlingur sem kirkjan er helguð, og presturinn
þiggur að léni. Núverandi fyrirkomulag, þar sem prestur er ábúandi á prestssetri og nýtur
arðs af hlunnindum þess og gæðum, eru leifar af þessu gamla kerfi. Þó aðeins að hluta til.
Lénsfyrirkomulagið hafði í for með sér að það var eins konar hjónaband milli prestsins og
viðkomandi kirkju, og prestssetursjarðimar og hlunnindi þeirra stóðu undir rekstri
embættisins og kirkjunnar líka. Þetta var hið algilda launakerfi í samræmi við hagfræði
og samfélagsskipan. Fyrir meir en einni öld þá fer þetta kerfi að trosna og leysast upp. Þá
sögu þekkja nú allir hér. Sett eru lög um afhending kirkna til safnaða, tíundir eru aflagðar
og kirkjumar eru settar á framfæri sóknargjalda, bygging sóknarkirknanna, rekstur og
viðhald varð á ábyrgð sóknanna en ekki prestsins eða lénsmannsins, og þar með breyttist
rekstur sóknanna í grundvallaratriðum. Eins breyttust og launakjör presta. Prestar fóm
smá saman á föst laun, sem tryggðu afkomu embættanna, um leið voru embættin ekki
lengur einungis háð því hvað jörðin gaf af sér og þessa sögu þekkjum við líka.
Lénssambandið var í raun leyst upp, hið opinbera tók af prestunum þann kaleik að þurfa
að innheimta leigur og gjöld til eigin launa og framfærslu. Fyrst átti að láta arð lénanna
og tekjur ganga til prestslaunasjóðs, en það fór allt forgörðum svo prestar vom settir á
laun eins og aðrir opinberir starfsmenn, var það að því mig minnir um 1920. Nú hefur
verið samið við ríkið um að laun presta séu arður af því eignasafni sem kirkjan lét af
hendi til ríkisins, sem ríkið hefur selt eða leigt eða forvaltað eins og því sýnist.
Prestssetrin og þær eignir sem þeim fylgdu héldu þá áfram að vera meginþáttur í kjörum
og embætti sóknarpresta í sveitum, þar sem gert var ráð fyrir því að prestar stunduðu
búskap og hefðu tekjur af því sem jörðin og afgjöld gáfu af sér. Grunnlaun presta vom
almennt lág af þessum sökum. Það munum við reyndar mörg hver. Það er ekki Iangt
síðan við fengum þau skilaboð frá okkar viðsemjendum, ríkinu, í sambandi við laun og
kjör. Ríkinu var alveg sama hvemig við færum að því að drýgja tekjur okkar, við værum
frjálsir að því. Gengið var út frá því að grunnlaun prestanna væru lág, vegna þess að
möguleikar þeirra til að drýgja tekjur sínar með öðrum störfum, hlunnindum og
aukaverkatekjum væru miklir. Nú heyrir til undantekninga að prestar geti sinnt búskap á
prestssetrum eða haft arð af því svo nokkru nemi. Kjaranefnd úrskurðar prestum laun og
rekstur prestssetranna kominn samkvæmt lögum á hendur Prestssetrasjóðs. Prestur greiðir
afgjald sem reiknað er út ffá fasteignamati. Þegar að sóknarkirkjur voru afhentar
söfnuðum til eigna og umsjár, en prestssetrið lagt til prestsembættinu, varð skilið á milli.
Lénssambandið var leyst upp, við getum ekki horft framhjá því að grundvallarbreyting er
á orðin. Nú báru prestar engar skyldur lengur sem lutu að rekstri og viðhaldi
heimakirkjunnar, og afar takmarkaðar skyldur varðandi viðhald og uppbyggingu
prestssetursins. Þó héldu prestar áfram að njóta hlunninda, tekna jarðarinnar. Eg er ekki
einn um það að þykja það skjóta nokkuð skökku við að eftir að prestar losnuðu við
Qárhagsábyrgð á kirkjunni, sem í raun rétti er eigandi jarðarinnar, skuli þeir áfram njóta
hlunnindatekna sem beinnar launauppbótar og þannig njóta hins besta úr báðum kerfum.
Prestur fær arðinn en ber Iitlar skyldur í raun gagnvart stað og kirkju, hér ætti að mínu
mati að skoða vandlega hvort ekki ætti að gera breytingu á.
Eg vil hér vísa í álit Kirkjueignanefndar 1984. Ég fagna því að það skuli vera nú
aðgengilegt á vefnum þetta er merkilegt álit sem markar með skýrum hætti grundvöllinn
sem ^árhagur okkar kirkju stendur á og það er mikilvægt að halda því til haga. Eindregið
álit kirkjueignanefndar var að prestssetrin væru „almenn kirkjueign eins og nú er kotnið
málum” segir á blaðsíðu 115 í þessu merka plaggi.
98