Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2013, Síða 85

85
„kerfi merkinga sem gerir einstaklingnum, sem lifir og hrærist í þessari
hefð, kleift að tilheyra hópnum“.21
Einhver áhrifaríkasta leiðin til að framkalla slíka samsömun er, sam-
kvæmt Assmann, að skapa gagnkvæm tengsl „milli þess táknræna og þess
líkamlega“.22 Máli sínu til stuðnings tekur hann dæmi af helgisið í ríki
Assýríumanna þar sem þegnarnir tengdu þá hversdaglegu athöfn að drekka
vatn saman við það að sverja nýjum konungi hollustueið. Hliðstæða af vett-
vangi kirkjunnar er altarisgangan þar sem söfnuðurinn innbyrðir með tákn-
rænum hætti sakramentið, tákn blóðs og líkama Krists. En það má líka sjá
slíka sviðsetningu að verki þegar hversdagsleg viðskipti eru tengd snertingu
við mynt eða seðla sem bera mynd af einhverjum ódauðlegum einstak-
lingi. Lengi vel voru ríkjaleiðtogar algengasta myndefnið á slíkum minn-
ingarmörkum en hefðin kann að eiga sér trúarlegar rætur; vangamynd af
gyðjunni Pallas Aþenu er til að mynda á elstu varðveittu grísku myntinni.23
Lýðræðisþróun á Vesturlöndum á liðnum öldum hefur meðal annars haft
það í för með sér að konungar og drottningar hafa verið að hverfa af þess-
um kapítalíska vettvangi og aðrir þjóðlegir fulltrúar leyst þau af hólmi.
Sú þróun sem átti sér stað við hönnun seðlaraðanna hér á landi á síðari
hluta tuttugustu aldar var hliðstæð þeirri áherslu sem lögð var á persónu-
dýrkun í mörgum öðrum Evrópuríkjum á sama tíma. Rannsókn á seðlum
ríkja í Mið- og Austur-Evrópu á tíunda áratugnum leiðir til að mynda í
ljós að vinsælasta myndefnið er „listamenn og vísindamenn, oft reyndar
þeir sem tóku einnig virkan þátt í mótun þjóðlegrar sjálfsmyndar viðkom-
andi ríkis“.24 Þetta er í grundvallaratriðum sá hópur sem ég hef ásamt
fleiri fræðimönnum viljað kalla menningarlega þjóðardýrlinga.25 Þarna er
meðal annars að finna myndlistarmenn og tónskáld og jafnvel fræðimenn
21 Jan Assmann, Religion and Cultural Memory, bls. 9. Assmann tengir þessa hugmynd
m.a. umræðu Halbwachs um muninn á hefð og lifðu minni (fr. mémoire vécue).
22 Sama heimild, bls. 10.
23 David Sacks, Encyclopedia of the Ancient Greek World, endurskoðuð útgáfa, ritstj.
Lisa R. Brody, New York: Facts on File, Inc., 2005, bls. 87–88.
24 T. Unwin og V. Hewitt, „Banknotes and national identity in Central and Eastern
Europe“, Political geography 20/2001: 1005–1028, hér bls. 1016.
25 Sjá m.a. Marijan Dovi, „The Canonization of Cultural Saints: France Prešeren
and Jónas Hallgrímsson“, Slovene Studies 33:2/2011, bls. 153–170; Sveinn Yngvi
Egilsson, „Nation and Elevation: Some Points of Comparison Between the
“National Poets” of Slovenia and Iceland“, Primerjalna književnost 34:1/2011, bls.
127–146 og Jón Karl Helgason, „Menningarlegir þjóðardýrlingar Evrópu. Sam-
anburður á France Prešeren og Hans Christian Andersen“, Ritið 11:3/2011, bls.
69–97.
STÓRI ÓDAUðLEIKINN