Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2013, Side 162

162
vel kunnir meðal breiðfirskra höfðingja um miðbik 14. aldar. Eins og rakið
hefur verið var töluverður munur á þeim ramma sem fékkst með tilvísun
í heimsaldrafræði veraldarsagna og hinni sifjafræðilegu söguskoðun sem
er ríkjandi í Hauksbók og fleiri slíkum ritum. Annars vegar er tímatal og
uppskipting þess í heimsaldra lagt til grundvallar og söguskoðun mótast
af mun á mismunandi heimsöldrum. Innan hinnar sifjafræðilega sögu-
skoðunar skiptir samfella meira máli en rof; langfeðgatöl tengja íslenska
höfðingja á miðöldum við fjarlæga fortíð í fjarlægum löndum. Þessi mis-
munandi sjónarhorn voru ekki ósamrýmanleg, en áherslumunurinn þó
greinilegur.
Niðurstöður
Hvaða máli skipta handrit eins og AM 226 fol. eða Hauksbók fyrir sam-
eiginlegt minni Íslendinga? Þau eru hluti af þeim takmörkuðu leifum sem
varðveita söguskoðun sem virðist hafa verið ríkjandi meðal þeirra sem
rituðu um fortíðina á Íslandi á 14. öld. Eins og áður er getið þá er sögu-
skoðun nátengd sameiginlegum minningum og sjálfsmynd tiltekins hóps
sem í þessu tilviki eru Íslendingar sem hluti af alþjóðlegu samfélagi krist-
inna manna.
Ástæðan fyrir því að gagnlegt getur verið að rekja þennan þráð er sú
að orðræða Íslendinga á síðari öldum um sameiginlegt minni forfeðranna
á fyrri öldum hefur verið of þjóðhverf. Þar er horft á sagnaritun um upp-
runa Íslendinga, landnámið og uppátæki fyrstu kynslóða landnemanna á
Íslandi en litið framhjá því að sjálfsmynd þeirra sem rituðu þessi sagnarit
var mun margbrotnari. Þeir litu ekki fyrst og fremst á sig sem Íslendinga
heldur ekki síður sem hluta af kristinni þjóð og sambandi kristinna manna
um alla veröld.63
Veraldarsagan varðveitti sameiginlegar minningar kristinna manna sem
hóps, eins og þær voru skilgreindar af kristnum menntamönnum og settar
fram í lærdómsritum víðs vegar um hinna kristna heim á miðöldum. Hið
íslenska orðræðusamfélag ritara og áheyrenda veraldarsögu tók mið af
þessari fjölþjóðlegu hefð. Uppbygging hennar og uppskipting í sex heims-
aldra á grundvelli heilagrar ritningar gerði það að verkum að veraldarsagan
hnitaðist um sögu kristinna manna en aðrir atburðir hennar voru uppfyll-
ingarefni. Vissir atburðir úr sögu heiðinna þjóða voru innlimaðir í verald-
63 Sjá Sverrir Jakobsson, Við og veröldin. Heimsmynd Íslendinga 1100–1400, Reykjavík:
Háskólaútgáfan, 2005, bls. 102–105, 114–124.
sVeRRiR JaKobsson