Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2013, Page 168

168
á Íslandi geyma til að mynda fjölda minnismerkja sem var „ætlað að varð-
veita“ minningar, nú standa skakkir, brotnir og veðraðir legsteinarnir eftir eins
og gleymskumörk genginna kynslóða. Öll minnismerki eru forgengileg, eiga
sinn tíma, að honum liðnum gleymast þau eða öðlast nýja merkingu. „... var-
anleikinn sem minnisvarði úr steini virðist gefa til kynna er ávallt byggður á
kviksyndi,“ eins og Andreas Huyssen kemst að orði.6
Flestir sem leiða hugann að minnismerkjum sjá líklega fyrir sér fyrirbæri
á borð við krossa í vegköntum, styttur á torgum eða bautasteina við bæjar-
rústir. Út frá slíkum táknmyndum má ráða að minnismerki séu efnislegir
hlutir, reistir við legstaði, slysstaði, til heiðurs mikilmennum eða til að varð-
veita minningu forfeðra. Orðið minnismerki leiðir af sér tilteknar efnislegar
táknmyndir og síðan táknmið út frá þeim. Ef marka má nýlegar rannsóknir
virðist samdóma álit fræðimanna að minnismerki (e. memorial) sé yfirheiti
sem geti til dæmis náð yfir minnisvarða, varðveittar rústir, minningarathafn-
ir, minningarstaði, tiltekna daga, sönglög, ljóð, tónlist, kvikmyndir, götu -
heiti ...7 Sú spurning vaknar hvort það geti verið villandi að þýða orðið memori-
al sem minnismerki? Við fyrstu sýn virðist hæpið að nefna minnismerki í sömu
andrá og tónlist eða ljóð en þegar nánar er að gætt er ekkert í orðinu sjálfu
sem aftrar slíku; merki eða mark minnis. Minnismerki þurfa ekki að vera efnis-
leg. Ein algengustu minnismerki nútímans er til dæmis að finna á veraldar-
vefnum. Yfirgnæfandi meirihluta danskra hermanna sem fallið hafa á síðasta
áratug hefur verið reist minnismerki á YouTube (e. YouTube memorial).8 Minnis-
merki þurfa heldur ekki að vera varanleg. Svokölluð skammtíma-minnis merki
(e. temporary memorials) rísa oftast strax í kjölfar trámatískra áfalla en hverfa
síðan stuttu síðar. Af þessu leiðir að þær táknmyndir sem orðið minnismerki
kveikir geta verið villandi, minnismerki eru ekki öll þar sem þau eru séð (eða
ekki séð ef því er að skipta).9
6 Andreas Huyssen, „Minnisvarðar og helfararminni á fjölmiðlaöld“, sjá þýðingu
Gunnþórunnar Guðmundsdóttur í þessu hefti Ritsins, bls. 207–221, hér bls. 209.
7 Sjá m.a. James E. Young, The Texture of Memory: Holocaust Memorials and Meaning,
New Haven og London: Yale University Press, 1993, bls. 4. Og Dacia Viejo-Rosa,
„Memorial Functions: Intent, Impact and the Right to Remember“, Memory Studies
4/2011, bls. 465–480, hér bls. 466.
8 Sjá grein Brittu T. Knudsen og Carsten Stage, „Online war memorials: YouTube
as a democratic space of commemoration exemplified through video tributes to
fallen Danish soldiers“, birt fyrir prentun á vef Memory Studies http://mss.sagepub.
com 8/11 2012.
9 Í Harburg, sem er úthverfi Hamborgar í Þýskalandi, var afhjúpaður minnisvarði
árið 1986, „Harburg minnisvarðinn gegn fasisma“ eftir Jochen Gerz og Esther
Shalev-Gerz. Minnisvarðinn minnti á reykháf á gasklefa og var þannig úr garði
gerður að honum var sökkt smám saman uns hann hvarf með öllu árið 1993. Eftir
stendur stallur undan minnisvarða sem sést ekki lengur en er þó einn af þekkt-
ari minnisvörðum um helförina í Þýskalandi. Sjá James E. Young, The Texture of
Memory, bls. 29–37.
KetiLL KRistinsson