Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2013, Page 200

200
Ímyndum okkur að ég viti að hvenær sem ég sé íturvaxna konu
fylgdarlausa á fáförnum stað þá verði ég líklega yfirbugaður af girnd
og nauðgi henni. Ég afla mér þá fræðslu um þann hrylling sem fylgir
nauðgun frá sjónarhóli konunnar og vek upp tilfinningu mína fyrir
þeim hrottaskap sem glæpnum fylgir svo að þegar ég rekst á konu
við þessar aðstæður verði ég ófær um að fremja þann hræðilega
verknað sem ég hefði annars framið.29
Dennett er ekki að viðra jákvæða afstöðu til nauðgana og hann fordæmir
þær svo sannarlega. En þarna kemur fram mjög svo umdeilanleg skoðun
sem hann áttar sig líklega ekki á að eitthvað sé athugavert við, að nauðg-
unarhvöt stafi af girnd og að konur megi við því búast að karlar sem þær
umgangist finni fyrir löngun til að nauðga þeim. Óhætt er að fullyrða að
það væri óþægilegt að vera eina konan í hópi karla sem væru að ræða þetta
dæmi, sama hve velviljaðir þeir væru. Dæmið má líklega teljast vel meint
en félagslega ómeðvitað.
Sem betur fer eru vísanir í nauðgunarmál fátíðar í dæmum frumspek-
inga en þetta sýnir glöggt hvernig samfélagshugmyndir lauma sér inn í
umræðu um eitthvað sem ætlunin er að einangra frá öllu slíku. Það hlýtur
að felast einhver ofureinföldun í því að gera ráð fyrir að hægt sé að stunda
gagnrýna umræðu um mannleg hugtök, tilfinningar og gildi eða grund-
völl þess veruleika sem manneskjan upplifir og hugsar um, en jafnframt
vera frjáls undan áhrifum frá tíðarandanum og stikkfrí frá allri samfélags-
umræðu eða afstöðu til samfélagsmála.30 Það að hafna tengslum við hið
ytra samfélag, eða að halda ranglega að slík höfnun tengsla sé raunhæf eða
æskileg, er því nokkuð sem getur bitnað á heimspekinni með ýmsum hætti,
bæði með því að halda konum og fleirum fjarri og með því að útiloka ýmsa
þætti sem líklega eru mikilvægir í greiningu og umræðu um viðfangsefni
heimspekinnar.
Rétt er að vekja athygli á því að tilraunin til að skilja heimspeki frá
samfélagsmálum á ekki endilega við um alla heimspeki. Hún er til dæmis
talsvert meira áberandi í rökgreiningarheimspeki en í meginlandsheim-
speki þar sem oft er gengið út frá einhvers konar sögulegri og samfélags-
29 Sama rit, bls. 134.
30 Ég er reyndar alls ekkert viss um að heimspekingar séu áhugalausari um sam-
félagsmál en gerist og gengur og fjölmargir heimspekingar hafa brennandi áhuga
á samfélagsmálum. Hins vegar hefur verið ákveðin tilhneiging til að líta á slíkan
áhuga sem eitthvað sem þurfi að vera með öllu aðskilið frá því starfi sem flokkast
sem heimspekilegt.
eyJa MaRGRét bRynJaRsdóttiR