Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Qupperneq 223

223
reyna að tæma hafið, bara miklu erfiðara. Kenningahafið er óendanlega
stórt og djúpt en okkur er ekki gefið að fást við óendanleikann.
Til að gera illt verra getum við ekki sagst nálgast sannleikann nema
þekkja hann nú þegar. Hvernig getum við sagt að sumar kenningar séu
sannlíkari (nálægari sannleikanum) en aðrar kenningar eins og Popper
gerir? Til þess að vita hvort Gummi sé líkari Sigga en Nonni verðum við
að vita hvernig Siggi lítur út.
Annar liðurinn er sá að sé reynslan fræðaskotin þá er ekki hægt að
afsanna kenningar. Segjum að reynsla Re stríði gegn kenningu K en reynsla
Re sé fræðaskotin af kenningu ekki-K (ekki-K er andstæða K). Kjósum við
nú að treysta Re fremur en K þá gefum við okkur að ekki-K sé betri kenn-
ing en K. En ef við getum ekki öðlast hreina reynslu sem ákvarðar hvor
er réttari K eða ekki-K, hvernig getum við þá afsannað þessar kenning-
ar? Hvernig getum við yfirleitt afsannað kenningu í krafti reynslu sem er
fræðaskotin af andstæðri kenningu? Ekki batnar ástandið ef Re er fræða-
skotin af K sjálfri. Þá er tómt mál að tala um afsönnun, ef Re virðist stríða
gegn K þá getur það ekki talist afsönnun því yrðingin „Re er sönn“ hefur
að forsendu að K sé sönn. „Afsönnunin“ fellur þar með um sig sjálfa.53
Popper er varla stætt á að gera reynslunni hærra undir höfði en kenn-
ingunni í ljósi þess að hann telur alla reynslu gegndrepa af kenningum. Sé
svo þá eru óljós skil milli reynslu og kenninga og því erfitt að sjá hvernig
reynslan eigi að hafa mátt til að afsanna kenninguna.54
Í þriðja lagi er vandséð hvernig hægt er að henda hugmyndinni um
sannanir fyrir borð vísindaskútunnar eins og Popper vill. Segjum að Villi
vísindamaður telji sig hafa afsannað kenningu K. Þá setur hann í reynd
fram kenninguna K1: „K er hér með afsönnuð“. Því miður er ekki nokkur
lifandi leið að taka K1 alvarlega nema hægt sé að finna einhverjar sannanir
fyrir henni. K1 verður sem sagt að vera staðfest af reynslunni. Sé svo þá
eru afsannanir ekki mögulegar nema með fulltingi einhvers konar sannana
eða staðfestinga.
Popper kastar því barninu út með baðvatninu. Það gerir hann þó hann
viðurkenni ágæti tilleiðslu í reynd með kenningu sinni um staðfestingu
(hann þvertók reyndar fyrir það, sagði að staðfesting væri ekki beiting á
53 Ég spinn við gagnrýni ýmissa hugsuða; ekki ósvipaða rýni má finna hjá: Barry
Hindess, Philosophy and Methodology of the Social Sciences, Sussex: The Harvester
Press, 1977, bls. 148.
54 Til dæmis: Søren Kjørup, Menneskevidenskaberne, Roskilde: Roskilde Universitets-
forlag, 1996, bls. 103.
AÐFERÐ OG AFSÖNNUN