Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Blaðsíða 227

227
afsönnunina og setja þar með staðfestingar út af sakramentinu. Afsönnun
og staðfesting eru jafnréttháar (eða -lágar).
Í fimmta lagi bendir margt til þess að skóladæmi um góðar vísindakenn-
ingar falli á prófi Poppers. Sé svo má velta fyrir sér hvort Popper hafi ekki
á röngu að standa, hann telur að skóladæmi sýni að góðar vísindakenn-
ingar séu í hæsta máta hrekjanlegar. En sé Lakatos á réttu róli þá voru
meginkenningar Newtons ekki hrekjanlegar á blómaskeiði þeirra. Annar
vísindaheimspekingur, Paul Feyerabend, kemur með ýmis dæmi um að
þekktar vísindakenningar hefðu átt að teljast afsannaðar, aðrar óhrekj-
anlegar sé kenningum Poppers beitt á þær. Feyerabend beindi sjónum
sínum aðallega að Galileo Galilei og hans kenningum. Galileo hafi þver-
brotið gegn öllum meginkenningum Poppers með góðum árangri.64 En
Feyerabend hefur engan einkarétt á sannleikanum, vanþekking mín á vís-
indasögu veldur þó því að ég þori ekki að taka afstöðu til þess sem hann
hefur um Galileo að segja. Samt er ég viss um að vit er í fimmtu mótbáru, í
ljósi fjórðu mótbáru mælir ekkert gegn því að hugsa sér að vísindakenning
af bestu gerð sé óhrekjanleg á æskuskeiði sínu.
Í sjötta lagi grefur Popper undan sinni eigin kenningu um að hrekj-
anleiki sé megineinkenni góðra vísinda. Hann viðurkennir að engar athug-
anir séu óbrigðular og að það megi alltaf prófa niðurstöður athugunar. Það
þýðir að alltaf er hægt að bera brigður á meinta afsönnun. Röklega séð er
hægt að prófa sérhverja afsönnun til eilífðarnóns enda er fjöldi mögulegra
prófa óendanlegur. Það má ávallt afsanna afsönnun! Að mati Poppers er
lausn vandans sú að vísindamenn hreinlega taki af skarið og ákveði að
nóg sé komið af prófunum. Þeir sættist á að líta á afsönnun A sem góða
og gilda þangað til annað reynist sannara. Til að slík ákvörðun geti talist
skynsamleg þá ber þeim sem tekur hana að taka tillit til þess hvernig aðrir
fræðimenn myndu hegða sér við svipaðar aðstæður. Til þess að taka skyn-
samlega ákvörðun um gildi meintra afsönnunar verða menn að beita upp-
lýstri dómgreind, vega og meta án þess að hafa gefna formúlu að leiðarljósi.
Þetta þýðir í einn stað að þegar allt kemur til alls er ákvörðun af ákveð-
inni gerð hreyfiafl góðra vísinda, ekki afsönnunin. Vísindamenn ákvarða
með misupplýstum hætti hvað teljist afsönnun, ákvörðunin er frumræn
og afsönnunin henni háð. Upplýst dómgreind ríkir í heimi vísindanna en
án hennar mætti afsönnunin sín einskis. Í ofanálag þýðir þetta að vísinda-
menn gætu fullt eins beitt þessari dómgreind til að ákveða hvaða kenn-
64 Paul Feyerabend, Against Method, London: NLB, 1975, bls. 59–214.
AÐFERÐ OG AFSÖNNUN