Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Blaðsíða 232

232
En spurningin er hvort Kuhn hafi ekki gengið of langt í afstæðisátt,
alltént á sokkabandsárum sínum. Hvernig getum við til dæmis vitað hvar
eitt viðtak byrjar og annað endar? Erfitt er að sjá hvernig draga megi þau
mörk og því vandséð hvernig hægt sé að vita að þau séu ósammælanleg.
Bandaríski heimspekingurinn Donald Davidson bendir á að menn geti
ekki vitað að tvö viðtök séu ósammælanleg nema hægt sé að bera þau
saman. Sé svo, þá eru þau ekki ósammælanleg.73 Ekki er því ljóst hvort
hugtakið um viðtak hafi mikið inntak.
Það fylgir sögunni að Kuhn dró mjög í land með árunum og gerði vel
í því. Hann játaði að til væru almennar þumalfingursreglur um val milli
vísindakenninga. Þessar reglur væru ekki þrælbundnar viðtökum. Að öllu
jöfnu sé kenning því betri, því nákvæmari/eða frjórri/eða víðfeðmari/eða
einfaldari sem hún sé. Listinn er ekki tæmandi og ekki er til nein formúla
fyrir vægi þessara þátta (nákvæmni, einfeldni, frjósemi og svo framvegis).74
Kuhn var klárlega á réttri leið.
Sá er líka sannleikskjarni í speki Kuhns að minnsta eining vísindanna er
ekki kenningin, heldur flókinn vefur athafnamynstra, forskrifta og kenn-
inga. Enn fremur var hann á réttu róli þegar hann lagði áherslu á að vís-
indaleg þekking hafi þöglan þátt. Alla vega fylgir vísinda-hnoðað engri
átt, ekki er til nein formúla fyrir góðum vísindum. Stundum er best að
vera þrjóskur eins og Kuhn vill, stundum djarfur að popperskum hætti.
Líklega á þrjóskureglan best við á bernskuskeiði kenningakerfa, börn þarf
jú að vernda en dirfskureglan kann að eiga vel við þegar kenningakerfið
hefur náð vissum þroska. Upplýst dómgreind segir til um hvaða regla (eða
regluleysa) eigi best við á sérhverjum stað, sérhverjum tíma. Það gildir líka
um tilleiðslu, afleiðslu, eða leiðslu-leysu. Dómgreindin ræður því hvenær
og hvernig þeim er beitt.
Dómgreindin er drottning vísindanna.
Þetta er líklega ættað úr hinu heldur ómerkilegu inngangsriti Magees um Popper
en Magee var enginn vísindaheimspekingur, heldur pólitíkus og þúsundþjalasmið-
ur. Ekki verður séð að hann hafi kynnt sér kenningu Kuhns sem hann heldur að sé
hrein vísindafélagsfræði; Bryan Magee, Popper, bls. 41. Eins og sést í meginmáli er
róttækur munur á þeim Popper og Kuhn.
73 Donald Davidson, „On the Very Idea of a Conceptual Scheme“, Inquiries into Truth
and Interpretation, Oxford: The Clarendon Press, 1984, bls. 183–198.
74 Thomas Kuhn, „Objectivity, Value Judgement, and Theory Choice“, Essential
Tension, Chicago: Chicago University Press, 1977, bls. 320–340.
STEFÁN SNÆVARR