Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Qupperneq 231

231
ekki talist vísindi sé að þau hafi ekki myndað viðtök.70 Á þessu sést berlega
að hugtak Kuhns um vísindi er stofnanahugtak, marxismi og stjörnuspá-
fræði mynda ekki vísindastofnanir. En athugið að Kuhn fellir engan dóm
um þekkingargildi þessara meintu hjáfræða.
Popper brást ókvæða við þessari gagnrýni og taldi hana réttilega vera
í anda hinnar örgustu afstæðishyggju. Í einn stað geri Kuhn vísindaheim-
speki að undirdeild í varasömum fræðum á borð við félags- og sálarfræði.
Þær fræðigreinar standi vart undir nafni og séu gegnsósa af kreddum
og tískuhugmyndum. Í öðru lagi ofmeti Kuhn venjuvísindamenn, þeim
eigi bara að vorkenna. Það eru byltingarvísindamenn sem blífa, þeir setji
fram djarfar tilgátur með miklu afsönnunargildi. Þeir eru óhræddir við að
gagnrýna og hrekja eigin kenningar.71 Dirfskan veitir visku, tala má um
„dirfskureglu Poppers“. Gagnstætt því taldi Kuhn þrjóskuna viskuveitu,
hann talaði um „þrjóskuregluna“ (e. the principle of tenacity). Það borgi
sig ekki fyrir vísindamenn að gefa meginhugmyndir viðtaka upp á bát-
inn, venjulega eru svonefndar afsannanir blekkingar, fyrr eða síðar tekst
venjuvísindamanninum að hrekja meintar afsannanir. Þolinmæði þrautir
allar vinnur, þrjóskan borgar sig.
Popper virðist ekki hafa skilið að Kuhn taldi að venjuvísindin væru
nauðsynleg forsenda byltingarvísinda rétt eins og lággróður í skógi veitir
háum trjám skjól og næringu. Hann sér heldur ekki að þótt litið sé á hug-
takið um vísindi sem stofnanahugtak er ekki þar með sagt að skýra verði
eðli stofnana með kenningum félags- og sálarfræði. Kannski eru menn
einfaldlega röklega knúnir til að trúa því að vísindin séu bundin á klafa
félagsfesta rétt eins og skák eða fótbolti.72
70 Thomas Kuhn, „Logic of Discovery or Psychology?“, Criticism and the Growth of
Knowledge, ritstj. I. Lakatos og A. Musgrave, Cambridge: Cambridge University
Press, 1970, bls. 1–23.
71 Karl Popper, „Normal Science and its Dangers“, Criticism and the Growth of
Knowledge. Cambridge, ritstj. I. Lakatos og A. Musgrave, Cambridge: Cambridge
University Press, 1970, bls. 51–58. Popper svaraði Kuhn með öllu friðsamari
hætti nokkrum árum síðar en sýndi sama skilningsleysið á kenningum hans, skildi
ekki hvers vegna Kuhn taldi venjuvísindi nauðsynlega forsendu byltingarvísinda.
Karl Popper, „Replies to my Critics“, The Philosophy of Karl Popper, 2. bindi, bls.
1144–1153.
72 Frjálshyggjumenn á Íslandi hafa fengið þá flugu í höfuðið að Popper og Kuhn
hafi verið í megindráttum sammála. Popper hafi búið til forskriftir fyrir góð vís-
indi, sagt hvernig vísindin ættu að vera en Kuhn hafi látið sér nægja að lýsa vís-
indunum eins og þau væru, sagt sögu þeirra. Til dæmis Hannes H. Gissurarson,
Stjórnmálaheimspeki, Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 1999, hér bls. 212.
AÐFERÐ OG AFSÖNNUN