Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 31

SKIRNIR
LOFTUR Á LEIKSVIÐINU
29
náð ást Dísu þráir hann að losna við Steinunni. En það er ekki auðvelt. Hún
ver sig sem vargynja og barnið. Hræðileg orð fara á milli þeirra. Og hið illa
nær við þá baráttu sterkari tökum á honum ... Það sem að síðustu gerir Loft
óðan er að hann getur ekki orðið djöfull. í fyrsta lagi af því, að hann hefir
samviskuleifar, sem eru óslökkvandi eldur í gegnum allt myrkrið. Og í öðru
lagi af því, að það er ekki á mannanna valdi að ná hinu takmarkalausa,
hvorki hinu óendanlega góða né hinu óendanlega illa ... Og í þessari ægilegu
lífssögu um baráttuna milli góðs og ills, þar sem hið illa stendur fyrir oss
sem sjálfstætt voðalegt vald, eru svo mikil spekidjúp að Loftur getur gert ráð
fyrir því að hið illa og góða sé ef til vill runnið frá sömu uppsprettu og eigi
eftir að sameinast aftur. Þetta er trú margra, en þegar þeir sjá þetta leikrit
finnst þeim um stund sem hið illa rísi upp, ógurlegt, voldugt, ósigrandi.
I lok greinarinnar lofar Jakob leikarana mjög og er því ósenni-
legt að skilningur þeirra hafi vikið mjög frá hans viðhorfi til
verksins; það er ekki lieldur Ijóst af greininni hvort hann þekkti
verkið áður en hann sá sýninguna, og hvað sem öðru líður er
ljóst að vangaveltur hans um Loft eru ekki síður sprottnar af
sýningunni en lestri leikritsins.
Hugleiðingar Kristjáns Albertssonar í Morgunblaðinu 22. okt.
1933 um sýningu L.R. með Indriða Waage sem Loft eru mjög
í svipuðum dúr, þó að honum sé ofurmennið Loftur ofar í hug
en illmennið:
Hér ægir saman andstæðustu hneigðum og ástríðum í einu brjósti, hugur
hans er ólmur, hver ósk sem grípur hann fer eldi um taugarnar, knýr til
athafna, hann hungrar og þyrstir, hann vill allt, sem lífið getur veitt, allt,
allt... Blóð hans er þrá og ofsi, eðli hans of fjölþætt og sundurleitt, taum-
laust, ofurmagnað, hann veldur ekki sínum eigin kröftum.
Leikdómarar seinni tíma hvika fæstir frá þessum skilningi á
leikritinu, þó að tónninn sé nú allur orðinn gagnrýnni, enda
kannski ekki jafn auðvelt að trúa á ofurmenni eftir 1945 og
árið 1933. Ummæli Ásgeirs Hjartarsonar í Þjóðviljanum 16.
nóv. 1948 verða hér látin nægja sem dæmi um þessa afstöðu:
Það mun mál flestra að „Galdra-Loftur" Jóhanns Sigurjónssonar sé mis-
heppnað skáldverk í höfuðatriðum og standi bezta leikriti hans, Fjalla-Ey-
vindi, mjög að baki. Og í vitund íslendinga hlýtur leikritið að standa í skugga
þjóðsögunnar er Skúli Gíslason skráði forðum, og skáldið sótti í efni sitt að
verulegu leyti. Loftur þjóðsögunnar hefur verið nefndur íslenzkur Fást; Loft-
ur Jóhanns er allur minni í sniðum og ekki annað en „brotasilfur, molar af