Skírnir - 01.01.1980, Side 72

70 JÓN VIÐAR JÓNSSON SKÍRNIR
reynir ekki að skapa neina listræna heild úr staríi sínu. Ég drap
í inngangi þessarar ritsmíðar á stjörnuleikinn í íslensku leikhúsi,
og leikari, sem stendur á sviðinu án dýpri tengsla við mótleikara
sinn og reynir sjálfur að Ijóma sem skærast, hefur vitaskuld
enga þörf fyrir að skilja textann í heild; honum nægir að föndra
við þá persónu sem hann á að leika sjálfur. í hreinustu tegund
slíks leikhúss, eins og það var í Vestur-Evrópu á 18. og 19. öld,
tíðkaðist ekki heldur að leikarinn fengi allan texta leikritsins
til lestrar, hann fékk aðeins texta eigin hlutverks. Því leikhúsi,
sem einsetur sér að lýsa innra lífi og skapgerð persónanna í skipt-
um þeirra hverrar við aðra, nægja ekki slík vinnubrögð, heldur
verður það að þróa greiningartækni sem tekur til textans í heild.
Takmarkanir slíkrar aðferðar virðast mér þær að hún bindur
sig við sambúð og samskipti einstaklinganna en dugar miklu
síður til að afhjúpa þau félagslegu samhengi sem móta atferli
þeirra og stýra athafnamöguleikunum.
En kæruleysið gagnvart textanum er ekki aðeins að kenna
óhóflegri einstaklingshyggju leikaranna. Það er öðru fremur
merki um að alvarlegur skortur sé á samstillingu á milli sviðs
og salar og að meðvitund listamannanna um, hvert sé raunveru-
legt eðli sambandsins við áhorfendur og hvernig það eetti að
vera sé í meira lagi óljós. Leyfi leikhúsmaðurinn sér að hafa
óljósan skilning á textanum, búi hann sér a.m.k. ekki til vinnu-
tilgátu um hann, er það öruggur vottur þess að hann viti ekki
hvað hann vill segja við þá sem sitja úti í salnum. Það lýsir
skilningsleysi á tjáningarmeðulum og félagslegu hlutverki leik-
hússins að krefjast þess að það sýni textanum trúnað undir öll-
um kringumstæðum, en leikhús sem sýnir ekki áhorfendum
trúnað á engan rétt á sér. Áhorfendur eiga fulla heimtingu á
því að boðskapur leiksviðsins sé skýr og skiljanlegur, veki þá
til umhugsunar og nái um leið dýpri tökum á tilfinningum
þeirra. Þessa skyldu verður leikhúsið að setja ofar öllum öðrum
skyldum og því hlýtur það að leggja mikla áherslu á að rækta
sambandið við þá sem sækja það. Leikhús, sem býður sýningar
sínar félagslega óskilgreindum markaði til sölu, er þó í mjög erf-
iðri aðstöðu til að þróa þetta samband, og leikhússaga seinni
tíma staðfestir að langoftast glata slík leikhús því. Viðbrögðin,