Skírnir - 01.01.1980, Side 73

SKÍRNIR
LOFTUR Á LEIKSVIÐINU
71
sem þau fá frá áhorfendum, koma aldrei frá þeim sem heild og
eru svo dreifð og einstaklingsbundin að mjög erfitt er að miða
listræna stefnu og starf við þau. Og um leið og viðbrögð áhorf-
enda hætta að vera marktæk er ekkert sem knýr listamennina til
að setja fram markvísan boðskap, því að þeir vaða ævinlega reyk
um hversu mikið af honum kemst til skila. Komist þeir í þessa
aðstöðu, er viðbúið að þeir liætti að spyrja sig hvaða gildi þeir
geti haft fyrir þá sem koma í leikhúsið — og þá hafa þeir enga
ástæðu lengur til að spyrja um gildi og merkingu textans sem
þeir vinna með. Þannig lendir leikhúsið í vítahring óljósrar vit-
undar um félagslegt hlutverk sitt og óljóss bókmenntaskilnings,
sem þegar til lengdar lætur grefur undan listrænni og félagslegri
stöðu þess.
Hinn fástíski skilningur á Galdra-Lofti á augljóslega rætur
að rekja til slíks ástands — gloppurnar í honum eru ekki aðeins
gróft brot gegn verki höfundarins, þær eru miklu fremur vitni
um óafsakanlegt skeytingarleysi gagnvart áhorfendum.
Það er athyglisvert, að um leið og leikhúsið hætti að taka
tillit til höfundarins og verka hans, brást það einnig áhorfend-
um. Af leikhúsferli Galdra-Lofts gætu einhverjir e.t.v. dregið
þá ályktun að textinn og leikurinn væru andhverfur, sem stöð-
ugt hlytu að vinna livor gegn annarri. Slík alhæfing út frá
sviðssögu eins leikrits væri stórlega varasöm, því að þessi saga
gerðist við ákveðnar leikhússögulegar aðstæður — og allt sem
athugun mín sýnir er, að við þessar aðstæður myndaðist tog-
streita milli hins leikræna og bókmenntalega þáttar leikhússins.
En það er mjög mikilvægt að gera sér grein fyrir því, að átök
hins ritaða orðs og athafnarinnar á sviðinu eru ekki eðlislæg
leikhúsinu og hafa ekki einkennt árþúsunda langa sögu þess
nema í fáeinar aldir. Þau hófust, þegar þróun kapítalismans
hafði í för með sér að höfundurinn varð viðskila við leikflokk-
inn og tók að framleiða texta fyrir nafnlausan markað leikhúsa
og lesenda. Vegna skorts á rannsóknum er lítið hægt að fullyrða
um þessa þróun, en Ijóst er að hún hefur veikt samstöðu skálds-
ins og leikarans — ekki síst með því að vera hafin á teoretískt
plan ofar öllum sögulegum skilyrðum. Og það er einmitt þessi
samstaða sem öllu máli skiptir. Það er fullkomlega falskt að