Skírnir - 01.01.1980, Síða 146

144 ÓLAFUR JÓNSSON SKÍRNIR
an sem á heima í sjónarmiðju leiksins, uppmálun sýndarmanns-
ins og þess gerviheims sem liann byggir. í fari Feilans er mest
vert um einlægni hans mitt í allri lyginni, að hann trúir jafn-
harðan hverju orði sem hann segir, sjálfur fórnardýr síns eigin
svindils; og það er vitanlega ástæðan til að Lóa fær tiltrú á hon-
um, að hún finnur til þess að hann er sannur í öllum sínum
ólíkindum. í lieimi Silfurtunglsins býr hreini tónninn í tómri
tunnu aflraunamannsins. Þar er hinn afkáralegi trúður tragísk
hetja leiksins frekar en sveitakonan góða sem seldi honum gæfu
sína. En óneitanlega kallar þessi efnisþáttur og list- og lífskoð-
un sem þar birtist á önnur efnistök, stílfærslu og afkáraleik, en
hin natúralíska uppistaða efnisins, sorgarsaga Lóu. Öndverð
skaut leiksins á sviði eru í rauninni alþýðleg skopgerving Lauga
gamla tengdaföður á aðra hönd, nútímalegt trúðsgervi Feilans
Ó Feilans á hina.
í seinni leikritunum virðist mér markvisst að því unnið að
yfirvinna og samþætta í verki á sviðinu andstæðurnar í form-
gerð Silfurtunglsins, sameina í einni mynd og táknlíkingu hin
öndverðu lífsgildi, heimana tvo sem leikirnir alla tíð fjalla um.
í Strompleiknum er að sönnu ennþá æðimiklum raunsæisleifum
til að dreifa og auðgert, ef menn vilja, að leggja út af leiknum
félagslega, siðferðislega, pólitíska ádeilu í líkingu við efni Silfur-
tunglsins. Það hygg ég líka að sýning Þjóðleikhússins hafi verið
lögð upp á þennan veg. Eins og segir í leiknum: „þó að heimur-
inn sé blöff eru kjaftshöggin ekta.“ Gallinn á þessu máli er bara
sá að samtíðarefnið er þar svo einfaldað og stílfært að varla get-
ur heitið að neinum sé ærlegt kjaftshögg greitt, en áhorfandi
fær ekki varist grun um að andaspekin í leikslokin, zen-ex-
machina, sé — bara blöff. Að vísu er hitt afdrifameira að í
Strompleiknum er ekki lengur fyrir að fara neinni natúralískri
leiksögu í líkingu við Silfurtunglið, leikurinn gerist handan við
landamerki dagsdaglegs veruleika, stílfærður afkára-farsi og á
líf sitt undir því að þeirri aðferð sé til skila haldið á sviðinu,
án raunsæislegrar viðmiðunar um persónugerð og atburði. Með
Strompleiknum uppliófst líka sá siður sem síðan hefur loðað
við, sjálfum honum til liins mesta ama, að geta tákngátur í
leikritum Halldórs Laxness. Það er að vísu til marks um að