Skírnir - 01.01.1980, Side 187

SKÍRNIR
RITDÓMAR
185
dansi sem kveðið var við. Þetta má til sanns vegar færa, en samt virðist auð-
sætt af heimildum sem til eru að margvíslegan kveðskap annan en sagna-
dansa mátti hafa í dansi. Þetta kemur gleggst fram ef litið er á helstu
heimildirnar um íslensk danskvæði.
Elstu heimildir sem varðveist hal'a um dansleiki á íslandi eru sem kunn-
ugt er í Sturlungu og í sögum biskupanna frá 13. og 14. öld. Orðið dans er
þá haft ýmist um dansleik eða um kveðskap, og er venjulega talið þótt ekki sé
fullöruggt að kveðskapur sem var kallaður dans á þessum tímum hafi verið
hafður við dansleiki. Síðar virðist mega nota orðið dans um kvæði og annað
rímað mál, þótt ekki væri það sérstaklega sniðið að leikjum. í Sturlu sögu
er talað um hringleik í Hvammi í Dölum árið 1171. Af orðinu má ráða að
leikfólkið hefur staðið í hring, og er hér trúlega átt við einhvers konar dans-
leik eða leik sem var samfara kveðskapur. í öðru aðalhandriti Sturlungu
hefur liér verið höfð með sögnin að sld, sem kemur fyrir í fornu máli í sam-
bandinu að slá dans (dansleik). Orðasambandið að sld hringleik er haft i
Stjórn um að dansa. I Dínus sögu drambláta er því lýst hvernig konur tak-
ast „í hendur og slá í hringleik meður dansmynd meður þeim kvæðishætti
sem þá plagaðist í því landi þann tíma, óstilltri hljóðagrein, því að nálega
æpti hver þeirra sem mest gat og hæst“. Höfundinum er sýnilega ljóst að
sinn er siður í landi hvcrju í þessu sem öðru.
í Jóns sögu helga er lýst kveðskap sem hafður var við leik eða í dansi.
Sagan var samin snemma á 13. öld á latínu, en frumsagan er glötuð og verð-
ur að notast við íslenska þýðingu sem til er í mismunandi gerðum. Þar
er talað um ófagurlegan leik, að kveðast skyldu að karlmaður að konu en
kona að karlmanni klækilegar vísur og hæðilegar og óáheyrilegar, eða eins
og segir i annarri gerð, að kveða skyldi karlmaður til konu í dans blautleg
kvæði og regileg og kona til karlmanns mansöngsvísur. Þennan leik lét
biskup banna, segir f sögunni, og eigi vildi hann heyra mansöngskvæði eða
vísur kveðin og eigi láta kveða, en þó fékk hann því eigi af komið með
öllu.
I öðrum frásögnum kemur fram að dansar voru á 13. öld gerðir andstæð-
ingum til spotts og háðungar. í Sturlungu eru varðveittar flímvísur um
menn á 13. öld, og hefur einkum verið staðnæmst við vísuna „Loftur er í
eyjum" sem líklegan dans, þótt fleiri háðvísur gætu komið til greina. En
engin slík vísa er beinlínis kölluð dans í Sturlungu.
Eini dansinn sem nefndur er í Sturlungu og tekinn upp í söguna er af
öðrum toga, og er hann sennilega brot af mansöngskvæði, hugsanlega við-
lag. Ekki er þessi dans í neinum tengslum við dansleik í frásögn sögunnar,
heldur er hann lagður i munn Þórði Andréssyni daginn áður en hann var
tekinn af lífi. í sögunni segir:
„Eg mun drepinn verða," segir Þórður, „en bræður mínir munu fá
grið." Og þá hrökkti Þórður hestinn undir sér og kvað dans þenna
við raust:
Mínar eru sorgir þungar sem blý.