Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 197

SKÍRNIR
RITDÓMAR
195
264), þar af er 7 blaðsíðum varið til upptalningar á helstu ákvæðum sveitar-
stjórnarlöggjafarinnar 1872. I síðara bindinu er á hinn bóginn varið mun
takmarkaðra rými til umfjöllunar um sveitarstjórnarlöggjöfina á tímabilinu
1872—1972. Til þessa er einungis varið 20 blaðsíðum (2. bindi, bls. 163—183),
þar af einungis U/2 blaðsíðu til umfjöllunar um sveitarstjórnarlögin sem i
gildi gengu 1907 og rúmlega 3 til umfjöllunar um sveitarstjórnarlögin 1961.
Eins og að framan greinir ber Lýður því við að um þetta efni hafi verið
fjallað áður, og á þar við rit Þórðar Eyjólfssonar, Alþingi og héraðsstjórn.
Þessi röksemd nægir þó ekki til að skýra það ósamræmi sem gætir í umfjöll-
un Lýðs um þessi tvö tímabil, þar sem rit Þórðar tekur jafnframt til héraðs-
stjórnar (sveitarstjórnar) á tímabilinu 1845—1872 (hefst reyndar á héraðs-
stjórn Þjóðveldistímans). Á hinn bóginn nær rit Þórðar einungis til ársins
1945, þannig að ærin ástæða hefði verið að gera afskiptum Alþingis af sveit-
arstjórnarmálum eftir þann tíma nánari skil, ef halda átti fullu samræmi.
Á hinn bóginn má jafnframt taka umfjöllun Lýðs um afskipti Alþingis af
sveitarstjórnarmálum sem dæmi um fyrri höfuðgalla efnisumfjöllunarinnar,
sem minnst var á hér að framan — þ. e. hversu lítinn greinarmun hann gerir
oft á aðal- og aukaatriðum. Þannig eru í kaflanum rakin mjög nákvæmlega
lagaákvæði um sveitarstjórnir en of sjaldan lagt mat á það, hver voru
tildrög laga eða hvaða áhrif þau höfðu. Þá er og nánast aldrei reynt að meta
mikilvægi einstakra ákvæða umfram önnur í sveitarstjórnarlöggjöf tímabils-
ins.
Þessi tilhneiging til samansöfnunar staðreynda er á engan hátt bundin við
ofangreindan kafla, heldur gætir hennar ekki siður í kafla bókarinnar um
tekjustofna, verkefni og efnahag sveitarfélaga og kaflanum um mannfjölda-
þróun.
Sá megingalli er á umfjöllun Lýðs um mannfjöldaþróun, að kaflinn er
allt of slitinn úr samhengi við annað efni bókarinnar. Lýður ræðir ekki að
neinu marki áhrif mannfjöldabreytinga og breyttrar búsetuþróunar á sveitar-
stjórn. Hann rekur í stórum dráttum breytingar á mannfjölda frá 1703 til
1972 og birtir umfangsmiklar töflur um breytingar eftir sveitarfélögum og
sýslum. í umfjöllun um tölulegar upplýsingar kaflans rekur hann x mjög
grófum dráttum helstu þætti er áhrif höfðu á breytingu mannfjölda til fjölg-
unareða fækkunar. Þar sem áhrif breytinganna á sveitarstjórn eru á hinn bóg-
inn ekki gerð að umfjöllunarefni og félagslegar afleiðingar þeiira einungis
að mjög takmörkuðu leyti, virðist kaflinn ekki þjóna öðru hlutverki en því
að efna fyrirheit, sem gefið var í fyrra bindi verksins (bls. 264), um að fjallað
yrði um mannfjöldabreytingar eftir 1703 í síðara bindi þess. Er þetta einkar
bagalegt, þar sem það liggur í augum uppi, að breytt búsetuþróun og aukn-
ing fólksfjölda eftir miðja nitjándu öld hlýtur að hafa haft í för með sér
umtalsverðar breytingar á sveitarstjórn hvort tveggja í dreifbýli og þéttbýli.
Lengsti kafli ritsins fjallar um tekjustofna, verkefni og efnahag sveitarfé-
laga (bls. 184—368). í þessum kafla rekur Lýður löggjöf er lýtur að þessum
málaflokkum og gerir auk þess grein fyrir hverjum þeirra um sig. Þessi