Þjóðmál - 01.09.2014, Síða 20

Þjóðmál haust 2014 19
efni kölluðu . Ófriðurinn var öllum efstur
í huga og Íslendingar báru kvíðboga fyrir
framtíðinni . Alþingismenn funduðu fram á
nótt og samþykktu á föstudagsmorgninum
„bjargráðafrumvarp“ eða „lög um ráðstafanir
til að tryggja landið gegn hættu, sem stafað
geti af ófriði í Norðurálfu“ .
Ráðherrann gat verið ánægður með skjót
viðbrögð þingsins . „Alþingi hefur í þessu
máli reynst skjótrátt — og þó eigi fljótrátt,
að því er oss virðist, og hafi alþingismenn
þeir, er forgöngu hafa haft um þessar
ráðstafanir þakkir allra landsmanna fyrir
sínar rösklegu framkvæmdir .“ Svo sagði í
blaðafrásögn .3 En enginn vissi hvað næstu
dagar og mánuðir bæru í skauti sér . Sigurður
Eggerz hafði í mörg horn að líta og alla
helgina sátu alþingismenn á rökstólum og
ræddu viðbrögð við hinum ógnvekjandi
atburðum úti í Evrópu .
Óbeinlínis í stríði
Heimsstyrjöldin fyrri breytti gangi ver ald ar sögunnar . Hún umturnaði
landa mærum í Evrópu og Austurlöndum
nær, gekk af stórveldum dauðum, feykti burt
kón g um og keisurum og fæddi af sér fjölda
nýrra ríkja . Styrjöldin markaði djúp spor í
þjóð félags- og efnahagsþróun Evrópu þjóða,
gróf undan forræði þeirra í heiminum, kynti
undir ríkisafskiptum, sáði fræjum bylt ingar
í Rúss landi og plægði akurinn fyrir fas isma
og nasisma . Saga 20 . aldar var öðrum þræði
upp gjör við arfleifð þeirra feiknarlegu átaka
sem geisuðu á árunum 1914–1918 .
Í sumar hefur þess verið minnst að
hundrað ár eru liðin frá upphafi þessa mikla
hildarleiks . Mest hefur verið við haft í lönd-
um þar sem hann er enn nefndur „stríðið
mikla“ — Bretlandi, Frakklandi og Ítalíu . Í
Mið- og Austur-Evrópu skyggja ógnarátök
og skelfingar seinni heimsstyrjaldarinnar á
þá fyrri . Líku gegnir hérlendis enda umbylti
seinna stríðið Íslandi eins og alkunna er .
Ísland var ekki hernumið á árunum 1914–
1918, stríðsátökin voru fjarlægari heldur en
þau sem hófust aldarfjórðungi síðar og færri
Íslendingar týndu lífi . Engu að síður hafði
ófriðurinn mikil áhrif hér á landi . Íslenska
þjóðin er „óbeinlínis með í stríðinu,“ sagði
í Morgunblaðinu vorið 1915 . „Vér þurfum
nú á margan hátt að gera alveg sérstakar og
óvenju legar ráðstafanir eins og vér værum
ófrið ar þjóð .“4 Það voru orð að sönnu .
Á árinu 1904 fengu Íslendingar heima-
stjórn en dönsk stjórnvöld fóru með utan-
ríkismál Íslands . Danir fylgdu hlutleysis-
stefnu en stríðið gróf undan sambandinu
við Danmörku . Bresk stjórnvöld litu svo á
að Ísland lægi á bresku valdsvæði og gerðu
út af örkinni ræðismann, Eric Cable að
nafni, til að gæta hagsmuna Bretaveldis
hér á landi . Sá ágæti maður hikaði ekki
við að segja íslenskum ráðamönnum fyrir
Heimsstyrjöldin fyrri breytti gangi veraldarsögunnar . Hún
umturnaði landamærum í Evrópu
og Austurlöndum nær, gekk af
stórveldum dauðum, feykti burt
kóngum og keisurum og fæddi af
sér fjölda nýrra ríkja . Styrjöldin
markaði djúp spor í þjóðfélags- og
efnahagsþróun Evrópuþjóða, gróf
undan forræði þeirra í heiminum,
kynti undir ríkisafskiptum, sáði
fræjum byltingar í Rússlandi og
plægði akurinn fyrir fasisma og
nasisma . Saga 20 . aldar var öðrum
þræði uppgjör við arfleifð þeirra
feiknarlegu átaka sem geisuðu á
árunum 1914–1918 .