Þjóðmál - 01.09.2014, Síða 26

Þjóðmál haust 2014 25
aðar . „Útbýting skömmtunarseðla hófst í
morg un í Iðnaðarmannahúsinu (Iðnó),“
sagði í einu Reykjavíkurblaðanna 21 .
febrúar — „voru 8 menn við afhend ing una
og höfðu ekki við“ .32
Fólk var hvatt til að spara og búa meira að
sínu, rækta kartöflur, tína fjallagrös og fleira .
Raddir heyrðust um að loka ætti kaffistöð um
og kvikmyndahúsum í Reykjavík, jafnvel
banna allar skemmtanir . Hneykslan legt
væri að sjá fólk „sólunda fé sínu“ á slíkum
óvissu tímum . „Eins dags eyðsla á kaffi húsi
mundi fæða meðalheimili hér í bæ í viku,“
fullyrti góður og gegn borgari um miðjan
febrúar 1917 . Og hann spurði: „Er nokk urt
vit í því að láta allt reka á reiðanum, þar til
einn góðan veður dag að við stöndum eins
og skip brots menn, staddir á flæðiskeri langt
úti í hafi, hróp andi á hjálp þegar flóð aldan
leggur að landi?“33
Á alþingi ræddu menn löngum stund-
um um „þjóðarvandræði“ þau er af heims-
styrjöldinni leiddu .34 Um sumarið stóð
bæjarstjórnin í Reykjavík fyrir stórfelldum
mógreftri í Kringlumýri til að bæta fyrir
kolaskortinn auk þess sem menn reyndu
fyrir sér með íslensk kol . Vegna skorts á
kolum og olíu óttuðust margir að útgerð
legðist að miklu leyti af . Hér gæti þá skapast
„slíkt hörmungarástand, að eigi hefur annað
eins þekkst í manna minnum,“ skrifaði
Morgunblaðið í júlí 1917 .35
Betur fór þó en á horfðist . Fólk dó ekki úr
hungri þótt margir byggju við þröngan kost .
En síðasti ófriðarveturinn var Íslendingum
þungur í skauti . Dæmalausar frosthörkur í
ársbyrjun 1918 bættust ofan á dýrtíðina og
vöruskortinn . Skólahald lá víða niðri um
lengri eða skemmri tíma en sumstaðar var
gripið til þess ráðs að stytta skóladaginn og
spara með því eldsneyti . Verst varð ástandið
þó á haustmánuðum 1918 þegar spænska
veikin geisaði . Um 500 Íslendingar létust,
helmingur þeirra í Reykjavík .
Vegurinn fylgi vandanum
Þegar breski samningurinn var til um-ræðu á alþingi lýsti Bjarni Jónsson frá
Vogi, sá miklu eldhugi og sjálfstæðissinni,
þeirri skoðun sinni að með því að leggja
blessun sína yfir samningsgerðina hefðu
dönsk stjórnvöld í raun viðurkennt „full-
veldis rétt“ Íslendinga . Með samningunum
væri þar að auki fengin „viðurkenning eins
vold ugasta stórveldis heimsins, Bretaveldis,
á full veldi Íslands“ .36
Íslendingar þurftu að treysta á sjálfa sig
á stríðsárunum og færðust hratt í átt til
sjálfstæðis . Í merkilegri grein í Vísi vorið 1917
segir að fram til þessa hafi viðkvæðið oft verið
að Íslendingar væru „fáir, fátækir og smáir“
og yrðu því „að njóta verndar Dana út á við“ .
En nú hafi tíminn leitt í ljós að sú vernd væri
„harla lítils virði“ . Síðan segir: „Lega landsins
er þannig, að það hlýtur að vera sjálfstætt .
Að sambandi við Danmörku getur því aldrei
orðið gagn . Ógagn og hætta getur landinu
aftur á móti stafað af því sambandi .“ Það
Fólk var hvatt til að spara og búa meira að sínu, rækta kartöflur,
tína fjallagrös og fleira . Raddir
heyrðust um að loka ætti kaffi stöð-
um og kvikmyndahúsum í Reykja-
vík, jafnvel banna allar skemmt-
anir . Hneykslan legt væri að sjá fólk
„sólunda fé sínu“ á slíkum óvissu-
tímum . „Eins dags eyðsla á kaffi húsi
mundi fæða meðalheimili hér í bæ í
viku,“ fullyrti góður og gegn borgari
um miðjan febrúar 1917 .